Жұмыртқа – адамзат тағам рационында ең ерте қолданылған өнімдердің бірі. Оның қоректік құндылығы өте жоғары және әлемнің әртүрлі халықтарының асханасында маңызды рөл атқарады. Көпшілік жұмыртқаны күнделікті қарапайым тағам деп қабылдайды, алайда оның артында биология, мәдениет және тарихпен байланысты көптеген мағыналар бар. Төменде жұмыртқа жайлы қызықты фактілер, таңғаларлық мәліметтер және танымдық деректер ұсынылады, олар сіз бұрын білмеген болуыңыз мүмкін. Бұл деректер жұмыртқаның табиғи толықтығы мен әмбебаптығын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
- Жұмыртқа үш негізгі бөліктен тұрады. Олар қабық, ақуыз және сарыуыз. Әр бөлік зародышты қорғау және оны қоректік заттармен қамтамасыз ету үшін өзіне тән құрылымға және қызметке ие. Тіпті жұмыртқаның сопақша пішіні де оның оңай сынбауына көмектеседі.
- Жұмыртқа қабығының негізгі бөлігі кальцийден тұрады. Қабықта ауа өтетін микроскопиялық тесіктер бар. Мұндай тесіктердің саны он мыңға дейін жетуі мүмкін. Олар жұмыртқа ішіндегі және сыртқы ортамен газ алмасу процесін қамтамасыз етеді.
- Жұмыртқаның ақуызы шамамен 90 пайыз судан тұрады. Қалған бөлігі аминқышқылдарға бай ақуыздық қосылыстардан құралады. Ақуыз құрамындағы арнайы ферменттер сарыуызды бактериялардың әсерінен қорғайды. Ақуыздың мөлдірлігі мен тығыздығы жұмыртқаның жаңалығын көрсетеді.
- Сарыуыз жұмыртқаның ең қоректі бөлігі болып саналады. Оның құрамында майлар, ақуыздар, дәрумендер және минералдар шоғырланған. Табиғи жағдайда сарыуыз дамып келе жатқан зародышты қоректендіреді. Сарыуыздың түсі құстың рационына байланысты өзгереді.
- Жұмыртқа қабығының түсі құстың тұқымына байланысты. Ақ тауықтар көбінесе ақ жұмыртқа, ал қоңыр тұқымды тауықтар қоңыр жұмыртқа салады. Қабық түсі дәміне немесе қоректік қасиетіне әсер етпейді. Бұл тек сыртқы белгі.
- Жұмыртқаның өлшемі мен салмағы айтарлықтай айырмашылық көрсетеді. Ең кішкентай жұмыртқаны әнші құстар салса, ең ірі жұмыртқаны түйеқұстар салады. Түйеқұс жұмыртқасының салмағы екі килограммға дейін болуы мүмкін. Оның қабығы ересек адамның салмағын көтере алатындай мықты.
- Әлемде жұмыртқаны тұтыну мөлшері өте жоғары. Орташа алғанда адам жылына 150-ден астам жұмыртқа жейді. Кейбір елдерде бұл көрсеткіш 300 жұмыртқадан асады. Жұмыртқа – қолжетімді және бағалы ақуыз көзі.
- Жұмыртқаның аспаздықтағы маңызы ерекше. Одан омлет, бәліш, соус, тәтті тағамдар және көптеген басқа да үлгілер дайындалады. Жылытқан кезде ақуыздың ұйып қату қасиеті жұмыртқаны табиғи қоюлатқыш етеді. Сол себепті жұмыртқа көптеген рецепттердің негізгі ингредиенті.
- Жұмыртқаның жаңалығын суға салып тексеруге болады. Жаңа жұмыртқа су түбіне батады және көлденең жатады. Ескі жұмыртқа жоғары көтеріліп, суда қалқып тұрады. Бұл ішіндегі ауа камерасының ұлғаюымен байланысты.
- Тағамға тек тауық жұмыртқасы ғана қолданылмайды. Перепел, үйрек, қаз, күркетауық және түйеқұс жұмыртқалары да ас мәзіріне енеді. Әрқайсысының дәм ерекшелігі, құрылымы және қолданылу тәсілі өзгеше. Мысалы, бөдене жұмыртқалары қоректік заттарға өте бай.
- Жұмыртқа көптеген мәдениеттерде өмір мен жаңарудың символы болып саналады. Ол көктемгі мерекелер мен діни салттарда маңызды рөл атқарады. Көптеген халықтарда жұмыртқа тазалық, құнарлылық және бастаманың белгісі ретінде қабылданады. Бұл оның тағамнан бөлек мәдени маңызға ие екенін көрсетеді.
- Жұмыртқаның тағамдық құндылығы жоғары. Оның құрамында адам ағзасы өздігінен өндіре алмайтын тоғыз маңызды аминқышқыл бар. Сонымен бірге жұмыртқа А, D, E және B дәрумендеріне бай. Сондықтан ол – дұрыс және теңгерімді тамақтанудағы маңызды өнім.
Жұмыртқа – қарапайым көрінгенімен, табиғи үйлесімділік пен биологиялық маусымдылықтың тамаша үлгісі. Ол адам өмірінде күнделікті тағам ретінде де, мәдени рәміз ретінде де маңызды орын алады. Жұмыртқаның ерекшеліктерін түсіну бізге табиғаттың ішкі тепе-теңдігін бағалауға көмектеседі. Осылайша, жұмыртқа бізді биология, тарих және ас мәдениетімен байланыстырады.
