Аксолотльдер — ғалымдарды да, қарапайым адамдарды да таңғалдырған ең ерекше әрі жұмбақ тіршілік иелерінің бірі. Олардың сырт келбеті ерекше назар аударады, ал таңғажайып қабілеттері ғылыми ортада әлі де кеңінен зерттеліп жатыр. Бұл қосмекенділер өмір бойы суда тіршілік етіп, басқа амфибиялардан айырмашылығы ретінде личинка кезеңінен шықпайды. Бұл мақалада сіз бұрын білмеген болуыңыз мүмкін көптеген қызықты және таңқаларлық деректер жинақталған. Олар аксолотльдердің табиғаттағы және ғылымдағы шынайы орнын түсінуге көмектеседі.
- Аксолотльдер тек аяқ-қолдарын ғана емес, сонымен қатар ішкі органдарын да толық қалпына келтіре алады. Олар жүректі, ми бөліктерін, жұлынды және тіпті көзді де қайта өсу арқылы қалпына келтіреді. Мұндай қабілет медициналық зерттеулер үшін үлкен әлеуетке ие.
- Көптеген қосмекенділерден ерекшелігі — аксолотльдер метаморфоздан өтпей, өмір бойы личинка қалпында қалады. Олар сыртқы желбезектерін, құйрығын және судағы тіршілікті сақтайды. Бұл құбылыс неотения деп аталады және табиғатта өте сирек кездеседі.
- Аксолотль атауы ацтектердің науатль тілінен шыққан және «су айдаһары» немесе «судағы от рухы» деген мағынаны білдіреді. Ацтек мифологиясында аксолотль өлім құдайы Шолотльмен байланыстырылған. Аңыз бойынша, ол басқа құдайлардан жасырынып, осы тіршілік иесіне айналған.
- Жабайы табиғатта аксолотльдер тек Мехико қаласының маңындағы Сочимилько мен Чалько көлдерінде кездеседі. Алайда Чалько көлі қазір жоқ, ал Сочимилько айтарлықтай ластанған. Осы себептен аксолотльдер жойылу қаупі төнген түрлер қатарына кірген.
- Табиғатта азайғанына қарамастан, аксолотльдер бүгінде бүкіл әлем бойынша мыңдаған аквариумдарда ұсталады. Олардың ерекше сыртқы бейнесі мен тыныш мінезі адамдарды өзіне тартады. Бұл түрді сақтау мен зерттеу үшін үлкен мүмкіндік береді.
- Аксолотльдердің ең танымал ерекшелігі — басының екі жағынан өсіп шыққан сыртқы желбезектері. Бұл қауырсын тәрізді құрылымдар суда оттегіні сіңіруге көмектеседі. Осындай ерекше желбезектер аксолотльді оңай тануға мүмкіндік береді.
- Аксолотльдерде өкпе де бар, сондықтан олар ауа жұтып, су бетіне шығып тыныс ала алады. Бұл төмен оттегі бар суларда тірі қалуға көмектеседі. Мұндай қос тыныс алу жүйесі табиғатта сирек кездеседі.
- Аксолотльдердің түсі түрліше болады — жабайы түрлер қара немесе қоңыр, ал үй жағдайында өсірілгендері ақшыл, қызғылт, алтын түсті немесе қара болуы мүмкін. Альбиностар аквариумдарда жиі кездеседі, өйткені олар көрнекі әрі ерекше көрінеді. Табиғи ортада қара түс қорғануға жақсы мүмкіндік береді.
- Аксолотльдер көру қабілетіне ие болғанымен, негізінен иіс сезу мен судағы дірілді жақсы қабылдайды. Олар қараңғы немесе лай суда да олжаны оңай таба алады. Бұл оларды түнгі жыртқыш ретінде тиімді етеді.
- Табиғатта аксолотльдер құрттармен, ұлулармен, ұсақ балықтармен және басқа да су жәндіктерімен қоректенеді. Үй жағдайында арнайы жем, ет немесе мұздатылған азықтармен қоректендіріледі. Олар ашқарақ және кейде өз түрлеріне де шабуыл жасайды.
- Аксолотльдер жыртқыш болғанымен, агрессивті емес. Олар жемтігін аңдып күтіп жатады, жақындағанда бірден шабуыл жасайды. Бұл энергияны үнемдеуге және тиімді аң аулауға мүмкіндік береді.
- Аталық аксолотль сперматофорларды су түбіне шығарады, аналығы оларды клоака арқылы қабылдайды. Ұрықтанғаннан кейін аналық бір өсімдікке немесе тасқа 1000-ға дейін уылдырық жабыстырады. Бірнеше аптадан кейін олардан дернәсілдер шығады.
- Аксолотльдердің жасушалары өте жоғары пластикалық қабілетке ие. Бұл — бір жасушаның басқа функцияны атқаратын жаңа жасушаға айналу қабілеті. Мысалы, бұлшықет жасушасы жүйке не тері жасушасына айнала алады.
- Олар ғылымда генетика, эмбриология, онкология және регенерация салаларында модель ретінде жиі қолданылады. Аксолотльдің геномы адам геномынан он есе үлкен. Бұл олардың күрделі биологиялық жүйелерді зерттеу үшін маңыздылығын арттырады.
- Аксолотльдердің қалпына келу қабілетіне қарамастан, олар сыртқы ортаның өзгерістеріне өте сезімтал. Жоғары температура, ластану немесе дұрыс күтім жасалмаса, олар күйзеліске түсіп, ауырып қалуы мүмкін. Сондықтан оларды аквариумда ұстау үшін тәжірибе қажет.
- Үй жағдайында аксолотльдер 15 жылға дейін өмір сүре алады. Ал табиғатта жыртқыштар мен қоршаған орта әсерінен олардың өмірі қысқарады. Олардың тыныш табиғаты мен ұзақ өмір сүруі адамдар арасында танымал болуына себеп.
- Гормон тироксин арқылы аксолотльге метаморфоз жасанды түрде жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде ол құрлықта өмір сүретін саламандраға ұқсас түрге айналады. Алайда мұндай өзгеріс олардың өмір сүру ұзақтығын қысқартады.
- Мексикада аксолотль ұлттық символ ретінде қабылданған. Ол бейнелер өнерде, мәдениетте және тіпті банкноттарда кездеседі. Жергілікті табиғат қорғау ұйымдары оларды сақтап қалуға күш салып жатыр.
- 2020-жылдары аксолотльдер поп-мәдениетте үлкен танымалдылыққа ие болды. Олар мультфильмдерде, бейнеойындарда және интернет мемдерде жиі көрінеді. Бұл түр туралы көпшілікке ақпарат жеткізуге ықпал етті.
- Аксолотльдердің тістері жоқ, бірақ жақтары жемтікті ұстауға жеткілікті күшті. Олар асты шайнамай, бүтіндей жұтып қояды. Мұндай қоректену тәсілі көп су жыртқыштарына тән.
- Сыртқы түріне қарамастан, аксолотльдер — қосмекенділер және балықтармен тек ұқсас пішінде ғана. Олардың терісі шырышпен жабылған, бұл оларды сыртқы зақымданудан қорғайды. Олар судың құрамындағы өзгерістерге өте сезімтал келеді.
Бұл керемет деректер аксолотльдердің табиғаттағы ең ерекше тіршілік иелерінің бірі екенін дәлелдейді. Олардың қалпына келу қабілеті, тіршілік циклі және ғылыми маңызы өте жоғары. Сіз бұл мәліметтердің көбін білмеген болуыңыз мүмкін, бірақ олар аксолотльдерді тереңірек тануға мүмкіндік береді. Бұл тіршілік иелері қорғауға, зерттеуге және құрметтеуге әбден лайық.
