Иудаизм — әлемдегі ең көне діндердің бірі, оның тарихы үш мың жылдан асады. Бұл дін ғасырлар бойы ерекше мәдениет, философия және дәстүрлерді қалыптастырып, әлемнің әр түкпіріндегі өркениеттердің дамуына әсер етіп отырды. Көптеген үйреншікті ұғымдар мен ғұрыптар дәл осы иудаизмнен бастау алады, ал еврей халқы әрдайым өз бірлігімен және табандылығымен таң қалдырды. Назарларыңызға осы дін туралы қызықты мәліметтерді ұсынамыз, олардың көпшілігін сіз білмеуіңіз де мүмкін. Бұл мәліметтер сізге иудаизмнің көне дәстүрлері мен сенімдеріне жаңаша қарауға мүмкіндік береді.
- Иудаизм — монотеистік діндердің ішіндегі ең көнесі болып есептеледі, ол біздің дәуірімізге дейінгі екінші мыңжылдықта ежелгі Израиль мен Палестина жерінде пайда болған. Оның негізгі идеясы — жалғыз Құдайға сену, бұл қағида кейінгі көптеген діндердің негізіне айналды. Иудаизмнен бастау алған көптеген дәстүрлер христиандық пен исламға да сіңісті.
- Иудаизмнің қасиетті кітабы — Танах, ол үш бөлімнен тұрады: Тора, Нәбилер және Жазбалар. Тора, немесе Мұсаның бес кітабы, ең маңызды бөлім саналады, ал оның шиыршықтары синагогадағы діни рәсімдерде қолданылады. Танах мәтіндері көне еврей тілінде жазылған және қазіргі иврит тілінің қалыптасуына негіз болды.
- Еврей күнтізбесі ай мен күнге негізделген, сондықтан иудаизмдегі мерекелер жыл сайын григориан күнтізбесіндегі әртүрлі күндерге сәйкес келеді. Жаңа жыл — Рош ха-Шана — қыркүйек немесе қазан айларында тойланады. Еврей айларының ұзақтығы орта есеппен 29–30 күнге тең.
- Иудаизмде алты жүз он үштен астам өсиет бар, олар діни, әлеуметтік және жеке өмірдің түрлі қырларын реттейді. Бұл ережелер сенім, мінез-құлық, тағам, рәсімдік тазалық пен адамдар арасындағы қарым-қатынас сияқты көптеген тақырыптарды қамтиды. Кейбір өсиеттер тек Иерусалимдегі Храм болғанда орындалады, ал қалғандары кез келген жағдайда сақталуы тиіс.
- Иерусалимдегі Храм еврейлердің діни өмірінің орталығы болған, ол біздің дәуіріміздің 70 жылы қиратылды. Бүгінде оның жалғыз қалдығы — Батыс қабырға немесе Жылау қабырғасы. Бұл жер әлемнің түкпір-түкпірінен келген еврейлер үшін қасиетті орын саналады.
- Сенбі — шаббат — еврейлер үшін аптаның ең маңызды күні. Жұма күн батқаннан бастап, сенбіде жұлдыздар шыққанша жұмыс істеуге, шығармашылықпен айналысуға және электр құралдарын қолдануға тыйым салынады. Шаббаттың басты мақсаты — тынығу, дұға ету және отбасы мүшелерімен бірге уақыт өткізу.
- Иудаизмнің символы — Дәуіт жұлдызы, яғни алты бұрышты жұлдыз, дегенмен бұл белгі орта ғасырларда ғана кеңінен тарады. Бұрын басты символ ретінде менора — жеті шырақ қойылған шам — есептелген. Қазіргі Израильдің туында Дәуіт жұлдызы бейнеленген.
- Кошер тағам — иудаизмдегі ең маңызды дәстүрлердің бірі. Еврейлер ас дайындау мен тұтынуда арнайы ережелерді қатаң ұстанады: шошқа еті, теңіз өнімдері және ет пен сүт тағамдарын араластыруға тыйым салынған. Әр түрлі тағам түрлеріне арналған ыдыстардың да бөлек болуы шарт.
- Ер балаларды туғанынан сегізінші күні сүндеттеу — еврей халқының көне діни дәстүрі. Бұл рәсім еврей халқы мен Құдай арасындағы одақтың белгісі саналып, әр отбасының өміріндегі ең маңызды ғұрыптардың бірі ретінде қабылданады.
- Синагога — тек ғибадат ететін орын ғана емес, ол еврей қауымының орталығы, онда оқыту, жиналыстар және мерекелер өткізіледі. Ең көне синагога — Сириядағы Дура-Европос қаласында орналасқан, ол біздің дәуіріміздің ІІІ ғасырына жатады.
- Иудаизм әр адамның бірегейлігін мойындап, үздіксіз дамуға үндейді. Діни мәтіндерді оқу және талқылау әр сенушінің міндеті болып табылады. Еврей мектептерінде балалар тек ивритті ғана емес, арамей тіліндегі дәстүрлі мәтіндерді де оқиды.
- Иудаизмде бірнеше бағыт бар: ортодоксалды, консервативті және реформистік. Олардың әрқайсысы ережелерді, дәстүрлерді және қауымдағы әйелдің орнын өзінше түсіндіреді. Дегенмен барлығы ортақ тарихи және рухани мұраны мойындайды.
- Иудаизмде дұғалар ерекше маңызға ие, олар күніне үш рет: таңертең, түсте және кешке оқылады. Көптеген дұғалар жатқа айтылады және арнайы діни әрекеттермен қатар жүреді, мысалы, тфилин мен талит кию.
- Песах — еврейлердің көне мерекелерінің бірі, ол халықтың Мысыр құлдығынан азат етілгенін еске түсіреді. Бұл уақытта отбасылар жиналып, Агада оқиды және бостандықтың белгісі саналатын маца — ашытылмаған нан жейді. Песах дастарханының өзіндік құрылымы мен символдық тағамдары болады.
- Иудаизмде «бар-мицва» — ұл балалар үшін 13 жаста, «бат-мицва» — қыз балалар үшін 12 жаста кәмелеттік жасқа жету рәсімі бар. Осы сәттен бастап жасөспірім діни өсиеттерді орындауға толық жауапты болып, қауымның мүшесі ретінде танылады.
- Еврей ерлерінің дәстүрлі бас киімі — кипа немесе кіпа, ол Құдайға құрметтің белгісі болып саналады. Көптеген қауымдарда киімнің бұрыштарына байланған ерекше шашақтар — цицит тағу дәстүрі бар, олар өсиеттерді еске салып тұрады.
- Ханука — жарық мерекесі, ол сегіз күнге созылады және Храмды қайта қасиеттеу мен шырақтың сөнбей жануын еске түсіреді. Осы күндері отбасылар арнайы шырақ — хануккия жағып, әр кеш сайын бір шам қосады. Мереке әндермен, ойындармен және дәстүрлі тағамдармен атап өтіледі.
- Иудаизм адамға таңдау құқығын береді, сондықтан гиюр — иудаизмді қабылдау процесі ұзақ әрі күрделі. Бұл дінді қабылдағысы келген адам оның негіздерін терең зерттеп, арнайы ғұрыптан өтуі тиіс.
- Иудаизмдегі басты құндылықтардың бірі — қайырымдылық және мұқтаждарға көмектесу, оны цдака деп атайды. Еврейлер бұл міндетті қасиетті борыш санап, әсіресе мереке күндері қайырымдылыққа ерекше көңіл бөледі.
- Үлкен мерекелер мен елеулі оқиғаларға орай еврейлер арнайы шиыршықтар жазу дәстүрін сақтаған, олар синагогада сақталады. Әр шиыршық қолмен, ерекше каллиграфиямен жазылып, кейде бірнеше жылға созылады.
- Иудаизмде отбасылық байланыстар мен балаларды дәстүрге сай тәрбиелеуге айрықша көңіл бөлінеді. Отбасылық өмір мен ұрпақтар арасындағы жақсы қарым-қатынас ең биік құндылық деп есептеледі.
- Еврейлер жыл сайын ең маңызды күн — Кешірім күні — Йом-Кипурды атап өтеді. Бұл күні тамақ жеуге, су ішуге тыйым салынып, барлық ой мен іс-әрекет кешірім сұрауға және рухани тазаруға бағытталады.
- Иудаизмде маңызды оқиғалар алдында рухани тазалық үшін арнайы діни монша — миква бар. Микваға түсу рухани тазалықтың белгісі болып саналады.
- Еврей жерлеу рәсімдері қатаң ережелерге бағынады және қайтыс болған адамды тез арада жерлеу міндетті, бұл оның рухына құрмет көрсетіп, о дүниеге оңай өтуіне көмектеседі деп есептеледі.
Осы иудаизм туралы қызықты әрі танымдық мәліметтер бұл діннің ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлері мен терең мағынаға толы екенін көрсетеді. Иудаизм осындай бірегей ерекшеліктері арқасында көптеген тарихи сынақтарға қарамастан, өз болмысын сақтап қалды. Бұл діннің көптеген дәстүрлері қазіргі мәдениетке, этика мен әлемге деген көзқарастарға зор ықпал етті. Осы мәліметтер сізді иудаизмнің тарихы мен рухани мәнін тереңірек тануға ынталандырады деп сенеміз.
