Магнетарлар — ғаламдағы ең жұмбақ әрі қуатты нысандардың бірі. Олар орасан зор энергияны шашыратып, тіпті Жерден өте алыс қашықтықта болса да, біздің ғаламшарымызға әсер ете алады. Бұл нейтронды жұлдыздар ерекше күшті магнит өрістерімен ерекшеленеді және астрофизикадағы ең сирек құбылыстардың қатарына жатады. Осы мақалада сіз бұрын естімеген болуыңыз мүмкін магнетарлар туралы қызықты мәліметтермен танысасыз.
- Магнетарлар — бұл магнит өрісі әдеттегі нейтронды жұлдыздарға қарағанда мың есе күшті болатын ерекше типтегі нейтронды жұлдыздар. Ғалымдардың айтуынша, магнетардың магнит өрісі Жердің магнит өрісінен миллиард есе қуатты болуы мүмкін. Мұндай өріс тіпті ғарыш кеңістігін де бұрмалауға қабілетті.
- Магнетарлар — ғаламдағы ең күшті табиғи магниттер. Егер адам жасаған қатқыл диск мұндай жұлдызға мыңдаған шақырым жақындаса, оның ішіндегі барлық мәлімет жойылады. Магнетардың магнит өрісі атомдардың құрылымына да әсер етіп, материяны бұзып жібере алады.
- Магнетарлар аса жаңа жұлдыздың жарылысынан кейін пайда болады, бұл кезде жұлдыз ядросы аса жоғары тығыздыққа дейін қысылып қалады. Егер бұл ядро жылдам айналып, күшті магнит өрісіне ие болса, онда магнетар түзіледі. Бұл — өте сирек құбылыс және тек ерекше жағдайларда ғана байқалады.
- Магнетарлар кейде гамма-сәулелердің алып жарылыстарын тудырады, олар «гамма-всплеск» немесе «жұмсақ гамма-жарқыл» деп аталады. 2004 жылы осындай жарқыл Жердің ионосферасына уақытша әсер еткен болатын. Бұл магнетар Жерден 50 мың жарық жылы қашықтықта орналасқан еді, бірақ соның өзінде әсері сезілді.
- Магнетарлар өте кішкентай көлемге ие — диаметрі шамамен 20–25 шақырым ғана. Дегенмен, олардың массасы Күннен 1,5–2 есе үлкен болуы мүмкін. Бұл олардың тығыздығы өте жоғары екенін көрсетеді.
- Жас магнетарлар өте жылдам айналады — бір секундта жүз ретке дейін айналуы мүмкін. Уақыт өте келе олар энергия жоғалтып, баяулай бастайды. Бұл баяулау магнит өрісінің тұрақсыздығына да ықпал етеді.
- Магнит өрісінің жоғары кернеуі магнетарлардың қабығында жарықтар тудырады. Мұндай жарықтар рентген және гамма сәулелерінің қуатты жарылыстарына әкеледі, оларды орбиталық телескоптар анықтай алады. Бұл құбылыстарды жұлдыздық жер сілкіністеріне ұқсатады.
- Магнетарлар кейде гравитациялық толқындар тудырады, оларды заманауи детекторлар арқылы тіркеуге болады. Бұл толқындар магнетар ішіндегі құрылым өзгергенде немесе айналу симметриясы бұзылғанда пайда болады. Мұндай толқындар материяның ерекше жағдайлардағы қасиеттерін зерттеуге мүмкіндік береді.
- Құс жолы галактикасында небәрі 30-ға жуық магнетар ғана белгілі. Бұл олардың сирек кездесетінін дәлелдейді, себебі кәдімгі нейтронды жұлдыздардың саны жүздеген мыңға жетуі мүмкін. Ғалымдар магнетарлар қысқа өмір сүретінін және басқа жұлдыздық күйге өтетінін болжайды.
- Магнетарлар көбіне рентген және гамма диапазонында сәуле шашады, сондықтан оларды жай көзбен көру мүмкін емес. Оларды тек арнайы ғарыш телескоптарының көмегімен бақылауға болады, мысалы XMM-Newton немесе NICER. Кейбір магнетарлар тұрақты импульстер шығарады, бұл оларды пульсарларға ұқсатады, бірақ жұмыс істеу механизмі мүлде басқа.
- Магнетарлардың беткі қабаты өте қатты және болат тәрізді кристалды қабықтан тұрады. Бетінің температурасы миллиондаған Кельвин градусына жетуі мүмкін, бұл оларды ғарыштағы ең ыстық нысандардың қатарына жатқызады. Мұндай жағдайда кәдімгі материя өз қалыпты күйінде сақтала алмайды.
- Кейбір болжамдар бойынша, магнетарлардың соқтығысуы немесе жарылысы ғаламдағы ең қуатты ғарыштық сәулелердің көзі болуы мүмкін. Бұл сәулелер Жерге жетіп, энергиясы миллиард есе артық бөлшектер ретінде тіркеледі. Бұл құбылыстарды зерттеу бізге Ғаламның терең құпияларын түсінуге көмектеседі.
- Магнетарлар қазіргі астрофизиканың ең жұмбақ нысандарының бірі болып қала береді. Олардың мінез-құлқы классикалық жұлдыз эволюциясының модельдеріне әрдайым сәйкес келе бермейді. Жыл сайын жаңа зерттеулер олардың табиғаты жайлы түсінігімізді тереңдете түсуде.
- Кейбір магнетарлар жарылыстан кейінгі ортада ерекше пішінді тұмандықтар түзіп, оны рентген сәулесімен жарықтандырады. Бұл тұмандықтар жұлдыз жарылыстарының ізін сақтап, ғарыштық мұрағат қызметін атқарады. Ғалымдар осындай тұмандықтарды зерттеу арқылы магнетарлардың эволюциясын бақылауға тырысады.
- 2004 жылы SGR 1806-20 атты магнетар тарихтағы ең қуатты гамма-сәуле жарқылын шығарды. Бұл жарқыл кейбір жасанды спутниктердің уақытша істен шығуына себеп болды. Бұл оқиға алыс ғарыштағы процестердің тіпті Жердегі технологияларға әсер етуі мүмкін екенін дәлелдеді.
Бұл таңғаларлық және қызықты мәліметтер магнетарлардың қаншалықты ерекше әрі зерттеуге тұрарлық екенін көрсетеді. Олар тек ғарыштың терең түкпірлерінде орналасқан нысандар ғана емес, сонымен қатар ғылым мен технологияны жаңа деңгейге көтеретін құбылыстар. Магнетарларды зерттеу бізге материя, энергия және ғаламның шегі туралы жаңа түсініктер береді. Олар — Ғаламның қуатын және белгісіздігін паш ететін нағыз ғарыштық алыптар.
