Лагуналар — табиғаттың ерекше әрі әсем құбылыстарының бірі. Олар құрлық пен теңіздің түйіскен жерінде орналасып, өзіндік су экожүйесін қалыптастырады. Мұндай сулар флора мен фаунаның мыңдаған түріне мекен болып, экологиялық тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Лагуналар кейде тұзды, кейде тұщы немесе жартылай тұщы болуы мүмкін, ал олардың пайда болуына климат, геология, гидрология және адам қызметі әсер етеді. Төменде лагуналар туралы сіз білмеуіңіз мүмкін болған танымдық әрі қызықты деректер ұсынылған.
- Лагуна — теңізден жіңішке құрлық жолағымен, бармен немесе маржан рифімен бөлінген таяз су айдыны. Оның мұхитпен байланысы шектеулі болғандықтан, суының химиялық және биологиялық құрамында ерекшеліктер болады.
- Лагуналардың екі негізгі түрі бар: жағалаулық және атоллдық. Жағалаулық лагуналар теңіз жағалауында құм немесе барьер аралдарының жиналуынан пайда болады, ал атоллдық лагуналар мұхит ортасындағы маржан рифтерінің ішінде қалыптасады.
- Көптеген лагуналар теңіз деңгейінің өзгеруі немесе жағалаудың эрозиясы салдарынан пайда болады. Олар уақыт өте келе ұлғаюы, кебуі немесе батпаққа айналуы мүмкін.
- Әлемдегі ең әйгілі лагуналардың бірі — Италиядағы Венеция лагунасы. Бұл жерде Венеция қаласы орналасқан және ол ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілген.
- Лагуна суы кейде тұзды, кейде тұщыға жақын немесе жартылай тұщы болады. Су алмасуы аз болғандықтан, лагуналар табиғи сүзгі ретінде жұмыс істеп, өзендер мен каналдардан келетін суды тазартады.
- Лагуналарда балықтар, моллюскілер, шаянтәрізділер, су құстары мен ерекше балдырлар көптеп кездеседі. Осыған байланысты олар жаһандық экожүйелер үшін маңызды биологиялық әртүрлілік орталығы болып есептеледі.
- Маржан лагуналары — әлемдегі ең көрікті және әсем лагуналар қатарында. Олар тропикалық аймақтарда кездеседі және сүңгуге немесе снорклингке ең қолайлы орындар болып саналады.
- Лагуналар балық аулау үшін аса маңызды, себебі олар табиғи уылдырық шашатын аймақ болып табылады. Мұнда балықтар мен басқа теңіз тіршіліктері үшін қауіпсіз және жайлы орта қалыптасады.
- Кейбір лагуналар сөнген вулкандардың кратерлерінде немесе тектоникалық ойыстарда пайда болады. Мұндай лагуналар көбінесе ерекше пішінге ие болып, суының минералдану деңгейі жоғары болады.
- Лагуналар климаттық өзгерістер мен адам әрекеттеріне өте сезімтал. Олар химикаттармен, тыңайтқыштармен, пластикпен ластануы немесе бөгеттер мен арналар салу арқылы табиғи режимін жоғалтуы мүмкін.
- Лагуналарда тұзды және тұщы судың арақатынасы маусымдық толқындар мен тасқындарға байланысты өзгеріп отырады. Бұл өсімдіктер мен жануарлардың бейімделуіне әсер етеді.
- Көптеген мәдениеттерде лагуналар қасиетті немесе мифологиялық мәнге ие. Мысалы, Полинезия аралдарында лагуналар ата-бабалар рухының мекені ретінде қарастырылады.
- Кейбір лагуналар әлемге танымал туристік орындарға айналған. Мысалы, Исландиядағы Көгілдір лагуна минералдарға бай жылы суымен әйгілі.
- Оңтүстік Америкадағы ең үлкен лагуналардың бірі — Венесуэлада орналасқан Маракайбо лагунасы. Ол Кариб теңізімен жалғасқанымен, көлемі жағынан жеке су айдынына ұқсайды.
- Кейбір лагуналардың суы ерекше түсті болады. Мысалы, Мексикадағы Қызғылт лагунада тіршілік ететін микроскопиялық артемиялар суды ашық қызғылт түске бояйды.
- Лагуналар жағалауды қорғауда маңызды рөл атқарады. Олар теңіз толқындары мен дауылдардың күшін әлсіретіп, эрозиядан қорғайды.
- Лагуналар су құстары үшін де аса маңызды. Олар қоныс аударатын құстарға аялдайтын немесе ұя салатын орын ретінде қызмет етеді.
- Ғылымда лагуналар табиғи зертхана ретінде қарастырылады. Онда биологиялық процестер, климат өзгерістері, геохимиялық құрам мен экожүйелердің дамуы зерттеледі.
- Кей аймақтарда лагуналарда аквакультура — балық, асшаян және моллюск өсіру кеңінен қолданылады. Бұл жергілікті халықты азықпен қамтамасыз етіп, экономикалық табыс көзіне айналады.
- Белгілі лагуналар теңіз деңгейінің көтерілуі, жерді құрғату немесе ластану салдарынан бірнеше онжылдықта жойылып кетуі мүмкін. Сондықтан оларды бақылап, қорғау аса маңызды.
Лагуналар — табиғаттың көркемдігімен қатар, экологиялық және ғылыми маңызы зор күрделі жүйелер. Бұл қызықты деректер олардың сұлулығын ғана емес, сонымен қатар адамзат үшін қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Оларды сақтау — болашақ ұрпақ үшін де өмірлік қажеттілік. Лагуналар табиғатпен үйлесімді өмір сүрудің үлгісі бола алады.
