Құмды дауылдар адамдарды ежелден-ақ өзінің қуатымен, ауқымымен және тосын мінезімен таңғалдырып келеді. Олар санаулы сағаттың ішінде ландшафттың келбетін өзгертіп, климаттық жағдайларға және тұтас аймақтардың тұрмысына әсер ете алады. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ бұл табиғи құбылыстар тек қана қиратушы күшке ие емес, сонымен қатар маңызды табиғи қызмет атқарады. Құмды дауылдар туралы қызықты деректер мен неймовірні фактілер олардың қалай қалыптасатынын және жаһандық үдерістердегі рөлін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Захоплюючі фактілер бұл құбылыстың күтпеген қырларын ашып көрсетеді.
- Құмды дауылдар күшті жел жер бетінен көп мөлшерде құм мен шаңды көтерген кезде пайда болады. Бұл көбіне қуаң және шөлейт аймақтарда байқалады. Өсімдік жамылғысының сирек болуы топырақты жел эрозиясына әлсіз етеді. Соның салдарынан ұсақ бөлшектер ауа ағынымен оңай көтеріліп кетеді.
- Дауыл кезінде құм мен шаң бөлшектері бірнеше километр биіктікке дейін көтерілуі мүмкін. Олар шыққан жерінен мыңдаған километр қашықтыққа таралады. Сол себепті Африка шөлдерінен көтерілген шаң Еуропа мен Америкаға дейін жетеді. Сіз білмеуіңіз мүмкін, мұндай құбылыстар ғарыштық спутниктер арқылы бақыланады.
- Құмды дауылдар көріну қашықтығын күрт төмендетеді. Кей жағдайларда ол нөлге жақын деңгейге дейін азаяды. Мұндай сәттерде көлік қозғалысы аса қауіпті болады. Әуе және автомобиль қатынасы жиі уақытша тоқтатылады.
- Кейбір құмды дауылдардың күші ғимараттарға зақым келтіретін деңгейге жетеді. Ұсақ құм бөлшектері абразив сияқты әсер етіп, беттерді біртіндеп тоздырады. Әйнек, металл және бояу қабаттары ұзақ уақыт бойы осындай ықпалдан бұзылады. Бұл құмды дауылдардың ұзақ мерзімді әсерін көрсететін неймовірні фактілердің бірі.
- Құмды дауылдар адамның денсаулығына кері әсер етеді. Шаң бөлшектері тыныс алу жолдарына терең ене алады. Бұл демікпе, аллергия және созылмалы аурулардың асқынуына себеп болады. Әсіресе балалар мен қарт адамдар үшін қауіп жоғары.
- Құмды дауылдардың барлығы тек құмнан тұрмайды. Көп жағдайда олардың құрамында өте ұсақ шаң басым болады. Мұндай шаң ауада ұзақ уақыт сақталады. Ол атмосфераның сапасын кең аумақта өзгерте алады.
- Құмды дауылдар жаһандық климатқа да әсер етеді. Шаң бөлшектері күн сәулесін шағылыстырып немесе сіңіріп алады. Бұл ауа температурасының уақытша өзгеруіне ықпал етеді. Кей өңірлерде қысқа мерзімді салқындау байқалады.
- Дауылдармен таралған шаң құрамында минералдар мен қоректік заттар болады. Олар басқа аймақтарға қонып, топырақты байытады. Мұндай үдерістер шөлден алыс жатқан жерлердің құнарлылығын арттырады. Бұл құмды дауылдардың пайдалы қырын көрсететін захоплюючі фактілердің бірі.
- Құмды дауылдар мұхиттарға да ықпал етеді. Су бетіне түскен шаң құрамындағы темір мен басқа элементтер фитопланктонның көбеюін ынталандырады. Бұл теңіз экожүйелеріне әсер етеді. Соның нәтижесінде қоректік тізбектер өзгереді.
- Кейбір құмды дауылдар бірнеше сағатқа ғана созылады. Ал ірі дауылдар бірнеше күн бойы басылмауы мүмкін. Олардың ұзақтығы ауа райы жағдайларына және жер бедеріне байланысты. Кей кездері дауылдар тұтас мемлекет аумағын қамтиды.
- Құмды дауылдар адамзатқа көне заманнан бері белгілі. Олар тарихи жазбалар мен діни мәтіндерде сипатталған. Бұрын адамдар оларды табиғаттың қаһары ретінде қабылдаған. Қазіргі ғылым бұл құбылыстардың нақты себептерін түсіндіріп берді.
- Әлемнің әр аймағында құмды дауылдардың өзіндік атаулары бар. Бұл атаулар жергілікті климат пен мәдени ерекшеліктерді көрсетеді. Мұндай әртүрлілік құбылыстың кең таралғанын дәлелдейді. Сіз білмеуіңіз мүмкін, әр өңірде дауылдардың сипаты да өзгеше.
- Құмды дауылдар шөлдердің пішінін өзгерте алады. Желдің әсерінен құм төбелер бір орыннан екінші орынға жылжиды. Уақыт өте келе ландшафт мүлде басқа кейіпке енеді. Бұл өзгерістер баяу, бірақ үздіксіз жүреді.
- Қазіргі технологиялар құмды дауылдарды алдын ала болжауға мүмкіндік береді. Метеорологтар спутниктік деректер мен компьютерлік модельдерді қолданады. Бұл халықты ертерек ескертуге жағдай жасайды. Соның арқасында қауіп-қатер азаяды.
- Адам әрекеті құмды дауылдардың күшеюіне әсер етуі мүмкін. Артық жер өңдеу мен өсімдіктердің жойылуы топырақты ашық қалдырады. Бұл шаңның оңай көтерілуіне жағдай жасайды. Осылайша адам факторлары дауылдардың жиілігін арттырады.
- Құмды дауылдар микроағзаларды да тасымалдай алады. Шаңмен бірге бактериялар мен саңырауқұлақ споралары ауаға көтеріледі. Олар өте алыс қашықтықтарға жетуі мүмкін. Бұл басқа аймақтардағы биологиялық үдерістерге әсер етеді.
- Кейбір елдерде құмды дауылдар маусымдық табиғи құбылыс болып саналады. Жергілікті тұрғындар өмір салтын осы жағдайға бейімдеген. Арнайы құрылыс материалдары мен қорғаныш киімдер қолданылады. Бұл адамның табиғатқа икемделуінің айқын мысалы.
- Құмды дауылдар күн энергетикасына да ықпал етеді. Шаң күн панельдерінің бетіне жиналып, олардың тиімділігін төмендетеді. Сол себепті оларды жиі тазалау қажет болады. Бұл қазіргі заманғы технологиялар үшін өзекті мәселелердің бірі.
Құмды дауылдар туралы қызықты деректер бұл құбылыстың сырттай көрінгеннен әлдеқайда күрделі екенін көрсетеді. Неймовірні фактілер олардың климатқа, табиғатқа және адам өміріне ықпалын тереңірек түсінуге көмектеседі. Захоплюючі фактілер арқылы құмды дауылдардың қауіп қана емес, табиғи тепе-теңдіктің маңызды бөлігі екенін аңғаруға болады. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бұл құбылысты түсіну болашақтағы сын-қатерлерге дайын болуға мүмкіндік береді.
