Жаңа Гвинея – Жер шарындағы ең жұмбақ әрі аз зерттелген аймақтардың бірі. Бұл аралда табиғаттың алуан түрлілігі мен адамзат мәдениетінің байлығы ерекше үйлесім тапқан. Қызықты деректер мен таңғаларлық мәліметтер бұл өңірдің әлемдегі орнының қаншалықты айрықша екенін көрсетеді. Көптеген жайттарды сіз білмеуіңіз мүмкін, себебі олар күнделікті ақпарат кеңістігінде жиі айтыла бермейді. Жаңа Гвинея туралы қызықты деректер адамзат тарихы мен табиғаттың өзара байланысын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
- Жаңа Гвинея көлемі жағынан әлемдегі екінші үлкен арал болып саналады. Ол Тынық мұхитының батыс бөлігінде орналасқан және екі мемлекетке бөлінген. Аралдың батыс бөлігі Индонезияға, ал шығыс бөлігі Папуа – Жаңа Гвинея мемлекетіне қарайды.
- Бұл арал тілдік алуандылығымен ерекше көзге түседі. Мұнда 800-ден астам тіл қолданылады, бұл әлемдегі барлық тілдердің шамамен оныншы бөлігіне тең. Көптеген тілдер тек бір ғана ауылда немесе бірнеше көршілес қауымдастықта ғана сақталған.
- Жаңа Гвинея адамзаттың ең көне қоныстану аймақтарының бірі болып есептеледі. Археологиялық деректер адамдардың бұл жерде 40 мың жылдан астам уақыт бұрын өмір сүргенін көрсетеді. Осы себепті арал ерте адамзат тарихын зерттеу үшін аса маңызды.
- Аралдың таулы аймақтары ұзақ уақыт бойы сыртқы әлемнен оқшау болып келген. Кейбір тайпалар еуропалықтармен алғаш рет тек ХХ ғасырда ғана байланыс орнатқан. Соның арқасында олардың дәстүрлері мен әлеуметтік құрылымы айтарлықтай өзгеріссіз сақталған.
- Жаңа Гвинеяда әлемдегі ең ылғалды тропикалық ормандардың бірі орналасқан. Мұнда жауын-шашынның мол түсуі тіршілік үшін қолайлы жағдай қалыптастырады. Бұл ормандар мыңдаған эндемик өсімдіктер мен жануарларға мекен болып табылады.
- Аралдың жануарлар дүниесі Азия мен Австралия фаунасынан айтарлықтай ерекшеленеді. Мұнда қалталы жануарлар, жұмақ құстары және ағашта өмір сүретін кенгурулар кездеседі. Олардың көпшілігі басқа жерде мүлде кездеспейді.
- Жұмақ құстары Жаңа Гвинеяның символына айналған. Олардың ашық түсті қауырсындары мен күрделі би қимылдары ғалымдарды да таңғалдырады. Жергілікті халық үшін бұл құстардың рухани және мәдени маңызы зор.
- Аралдың климаты өте алуан түрлі. Жағалау аймақтарында ыстық әрі ылғалды ауа райы басым болса, таулы өңірлерде салқындық пен тіпті үсік те байқалады. Бұл шағын аумақта табиғи жағдайлардың күрт өзгеруіне әкеледі.
- Жаңа Гвинеяның орталық бөлігінде ұзындығы мың шақырымнан асатын тау жотасы созылып жатыр. Кейбір шыңдардың биіктігі төрт мың метрден асады. Бұл таулар аралдың климаттық жүйесіне үлкен әсер етеді.
- Арал тұрғындары үшін тәтті картоп негізгі азық-түлік дақылдарының бірі болып саналады. Ол әсіресе таулы аймақтардағы тайпалардың өмірінде маңызды рөл атқарады. Осы дақылдың арқасында адамдар қиын қолжетімді өңірлерде тұрақты өмір сүре алды.
- Жаңа Гвинеяда дәстүрлі инициация рәсімдері әлі күнге дейін сақталған. Мұндай салт-жоралар бірнеше күнге немесе апталарға созылуы мүмкін. Олар адамның балалық шақтан ересек өмірге өтуін білдіреді.
- Арал күрделі тайпалық қарым-қатынастарымен танымал. Қауымдастықтар арасындағы одақтар мен қақтығыстар ғасырлар бойы қалыптасқан. Бұл тілдерге, өнерге және әлеуметтік нормаларға тікелей ықпал етті.
- Кейбір тайпаларда жер жеке адамның меншігі емес, бүкіл қауымға ортақ болып есептеледі. Мұндай түсінік шаруашылық жүргізу тәсілін анықтайды. Сонымен қатар шешімдер ұжымдық түрде қабылданады.
- Жергілікті халықтың дәстүрлі әшекейлері табиғи материалдардан жасалады. Қауырсын, сүйек, ұлу қабыршағы және өсімдік талшықтары кеңінен қолданылады. Әрбір бұйым белгілі бір мағынаны білдіреді.
- Жаңа Гвинея биологиялық әртүрліліктің әлемдік орталықтарының бірі саналады. Мұнда өсімдіктердің, жәндіктердің және қосмекенділердің сансыз түрлері бар. Олардың едәуір бөлігі әлі толық зерттелмеген.
- Аралдың ішкі аймақтарында бұрыннан бері от арқылы жер тазалау әдісі қолданылған. Бұл тәсіл орман ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік берді. Ол табиғи ландшафттың қалыптасуына әсер етті.
- Жаңа Гвинеяда мифологиямен тығыз байланысты дәстүрлі өнер түрлері сақталған. Маскалар мен ағаштан ойылған мүсіндер салт-жораларда қолданылады. Олар ата-баба рухтарына деген сенімді бейнелейді.
- Кейбір қауымдастықтар ХХ ғасырдың ортасына дейін сыртқы әлеммен өте аз байланыс орнатқан. Заманауи технологиялардың келуі олардың өмір салтын қысқа уақытта өзгертті. Нәтижесінде дәстүр мен қазіргі заман элементтері қатар өмір сүре бастады.
- Жаңа Гвинея Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде маңызды стратегиялық аймақ болды. Мұнда одақтастар мен Жапония әскерлері арасында қиян-кескі шайқастар өтті. Сол кезеңнің іздері әлі де джунгли арасынан табылады.
- Арал табиғи ресурстарға бай өңір болып табылады. Мұнда алтын, мыс және басқа да пайдалы қазбалар өндіріледі. Бұл көптеген аймақтарда экономикалық және әлеуметтік өзгерістерге себеп болды.
- Кейбір тайпаларда ауызша тарих сақтау дәстүрі жақсы дамыған. Аңыздар мен шежірелер ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Олар өткенді есте сақтаудың негізгі құралы қызметін атқарады.
- Жаңа Гвинеяның тағам мәдениеті аймаққа қарай әртүрлі. Тамақ рационында тамыржемістермен қатар балық, жеміс-жидек және жабайы өсімдіктер бар. Табиғи жағдайлар ас мәзірінің құрамына тікелей әсер етеді.
- Арал мәдени өсімдіктердің кейбірінің отаны болып саналады. Мұнда егіншілік басқа аймақтардан тәуелсіз түрде дамыған. Бұл жергілікті халықтың табиғатқа бейімделу қабілетінің жоғары екенін көрсетеді.
- Қазіргі кезеңде Жаңа Гвинея экологиялық мәселелермен бетпе-бет келіп отыр. Ормандардың кесілуі мен өнеркәсіптік игеру табиғатқа қауіп төндіреді. Сонымен қатар бірегей экожүйелерді сақтау бағытындағы бастамалар да артып келеді.
Жаңа Гвинея әлемнің қаншалықты алуан түрлі екенін айқын көрсететін өңір. Қызықты деректер бұл аралда табиғат пен адам мәдениетінің өзара тығыз байланысын аша түседі. Таңғаларлық деректер арқылы адамзат өркениетінің даму жолдарына өзгеше көзқарас қалыптасады. Мұндай қызықты мәліметтер Жаңа Гвинеяның әлі талай жаңалық ашуға қабілетті аймақ екенін аңғартады.
