Хризантемалар көне дәуірден бері сұлулығымен, талғампаз пішіндерімен және сан алуан реңктерімен адам назарын өзіне аударады. Бұл өсімдіктер әр халықтың мәдени дәстүрлерімен астасып, ұзақ өмір мен үйлесімнің нышанына айналған. Төмендегі жинақта хризантемалар туралы қызықты деректер берілген, олардың ішінде сіз білмеуі мүмкін мәліметтер де бар. Бұл гүлдер шығу тегімен, қолданылуымен және өнер мен дәстүрдегі рөлімен ерекшеленеді. Тізімде келтірілген ақпарат хризантемалардың ерекше әлемін ашатын тартымды деректерді қамтиды.
- Хризантемалар Қытайдан шыққан, оларды үш мың жылдан астам уақыт бұрын өсіре бастаған. Ежелгі жазбаларда бұл өсімдікті емдік тұнбаларда қолданғаны туралы мәліметтер кездеседі. Гүл жапырақшаларын денсаулықты нығайтуға көмектесетін сусындарға қосқан. Уақыт өте келе хризантема даналық пен беделдің белгісі ретінде танылған.
- Жапонияда хризантема қасиетті өсімдік саналады және императорлық билікті білдіреді. Оның бейнесі мемлекет мөрінде және ресми төлқұжаттарда қолданылады. Күз мезгілінде жүздеген ерекше сорттар көрсетілетін дәстүрлі хризантема мерекесі өткізіледі. Шеберлер гүлдерден өнер туындысына ұқсайтын күрделі композициялар жасайды.
- Хризантемалар астралар тұқымдасына жатады және құрылымы жағынан көптеген ұсақ гүлдерден тұратын ірі гүлшоғыры болып саналады. Орталық бөлігі түтікше тәрізді гүлдерден тұрады, ал көзге көрінетін жапырақшалар өзгеріске ұшыраған тілше гүлдер болып табылады. Мұндай құрылым өсімдіктің ұзақ гүлдеуіне және салқын ауа райына төзімді болуына мүмкіндік береді. Хризантемалар төмен температурада да серпінді қалпын жақсы сақтайды.
- Бүгінде хризантемалардың қырықтан астам түрі және мыңдаған сорттары белгілі. Олар бұта пішінімен, гүлшоғырының көлемімен және жапырақша түрлерімен ерекшеленеді. Селекционерлер ерекше реңктері бар, инелі немесе толқынды жапырақшалары бар жаңа сорттарды үнемі шығарып отырады. Кейбір сорттар жарық пен ауа райына байланысты түсінің қанықтығын өзгерте алады.
- Хризантемалар Еуропаға XVIII ғасырда жеткізілген және бастапқыда сирек кездесетін экзотика ретінде қабылданған. Олар әуелі жылыжайларда өсіріліп, кейін бақтарда кеңінен тарала бастады. Күзгі гүлдеуінің арқасында бұл өсімдік ландшафтық безендірудің маңызды бөлігіне айналды. Уақыт өткен сайын хризантема ризашылық пен құрметтің белгісі ретінде танылды.
- Көптеген елдерде хризантема тазалықты, жарықты және ұзақ өмірді білдіретін символдық мағынаға ие. Қытайда ол даналық пен сабырмен байланыстырылады, Кореяда асылдықтың нышаны саналады, ал АҚШ-та қуаныш пен мерекені білдіреді. Мағына көбіне түске байланысты, өйткені ақ және сары гүлдердің ишарасы әртүрлі болып келеді. Осы символдық алуандық оның мәдени рөлін күшейтеді.
- Хризантемалардың хош иісі сортқа байланысты, себебі өсімдікте эфир майлары бар. Кейбір түрлердің иісі жеңіл әрі шөп тәрізді, ал басқалары тәтті реңктермен ерекшеленеді. Шығыс медицинасында хризантема тұнбалары көңіл күйді тұрақтандыру үшін қолданылған. Зерттеулер бұл иістің зейінді жақсартуға көмектесетінін көрсетеді.
- Хризантема шайы Қытай мен Жапонияда кең таралған және сергітетін қасиеті үшін бағаланады. Жапырақшаларға ыстық су құйып, мөлдір алтын түсті сусын алады. Ежелгі уақытта мұндай шай ойды тазартуға және күшті қалпына келтіруге арналған рәсімдерде қолданылған. Бүгінде де бұл сусын тыныштық пен үйлесімнің белгісі болып саналады.
- Хризантемалар флористикада жиі қолданылады, себебі олар кесілгеннен кейін ұзақ уақыт бойы балғын күйін сақтайды. Дұрыс күтім жасалса, гүлдер екі аптадан да ұзақ уақыт вазаға жарамды болады. Флористер әртүрлі пішіндегі гүлшоғыры арқылы сәнді композициялар жасай алады. Осы себепті хризантема мерекелік безендіруде кең қолданылады.
- Хризантемалардың кейбір түрлері ауаны тазартуға қабілетті, өйткені олардың жапырақтары зиянды бөлшектерді сіңіре алады. Олар бөлме ішіндегі органикалық қосылыстарды азайтуға көмектеседі. Зертханалық сынақтар өсімдік бар жерде токсиндердің деңгейі төмендейтінін дәлелдейді. Сондықтан хризантемалар желдетуі нашар бөлмелерді көгалдандыру үшін жиі таңдалады.
- Хризантемалар негізінен күз мезгілінде гүлдейді, бұл оларды суық маусымдағы басты сәндік өсімдіктердің біріне айналдырады. Олар алғашқы суыққа дейін жарқын түсін жоғалтпайды. Бақша шаруашылығында бұталарды арнайы қалыптастырып, гүлшоғырының барынша қалың әрі біркелкі болуына қол жеткізеді. Осылайша бақта қараша айында да түсті көрініс жасауға мүмкіндік туады.
- Кореяда хризантема жапырақшаларынан дайындалатын шарап түрі бар, оны спиртті негізге гүлдерді тұндыру арқылы жасайды. Бұл сусынның хош иісі нәзік, түсі қанық болып келеді. Оны денсаулық пен ұзақ өмір тілеуге арналған салт-жоралғыларда пайдаланады. Мұндай шарап жасау дәстүрі ұрпақтан ұрпаққа беріледі.
- Азияның кейбір аймақтарында хризантемалардың белгілі сорттары тағам дайындауда қолданылады. Жас жапырақтары мен жапырақшалары салаттар мен сорпаларға ерекше дәм береді. Сондай-ақ жапырақшалар тағамды безендіру үшін пайдаланылады. Олар ас мәзіріне әсемдік пен нәзік хош иіс қосады.
- Хризантемалар өнерде ерекше орын алады және көбіне тыныштық пен уақыттың өткіншілігін білдіреді. Кескіндемеде олар күзгі көңіл күйді жеткізу үшін жиі бейнеленеді. Ақындар хризантема образын даналық пен ойлылықты сипаттау үшін қолданған. Бұл гүлдер көптеген елдердің мәдени мұрасының бір бөлігіне айналған.
- Қытайда хризантемалар ежелден бері монастырь бақтарында өсірілген, өйткені олар ойды тазартады деп сенілген. Монахтар гүлдердің күтіміне көп көңіл бөліп, оларды медитация мен тыныштыққа арналған орта жасау үшін пайдаланған. Гүлденген бақ рухани тепе-теңдік сезімін тудырған. Бұл өсімдік осылайша философиялық мәнге ие болған.
- Хризантемалар әртүрлі климаттық жағдайларға жақсы бейімделеді және суыққа төзімді кейбір сорттары аязға шыдай алады. Жылы аймақтарда оларды жыл бойы өсіруге болады. Төзімділігі мен қарапайым күтімі хризантемаларды бағбандар үшін өте қолайлы өсімдік етеді. Әр аймақ өзіне лайық сорттарды таңдауға мүмкіндік алады.
- Хризантемалардың гүлдеуі жарық күнінің ұзақтығына тәуелді, сондықтан олар қысқа күн өсімдіктерінің қатарына жатады. Күн қысқарған сайын хризантемалардың бүршіктері белсенді қалыптаса бастайды. Бағбандар жарық режимін өзгерту арқылы гүлдеу уақытын реттей алады. Осы әдіс арқылы кез келген маусымда гүл алуға мүмкіндік бар.
- Хризантемалар бірнеше тәсілмен көбейеді, олардың ішінде бұтаны бөлу, қалемше арқылы rooting және тұқым себу бар. Ең жиі қолданылатын әдіс — қалемшелеу, өйткені ол сорттың белгілерін толық сақтауға мүмкіндік береді. Тұқым арқылы көбейтуде өсімдіктің қасиеттері өзгеруі мүмкін. Әр әдіс бағбанның мақсатына қарай таңдалады.
- Ежелгі дәуірде хризантемалар жаман энергиядан қорғайды деп саналып, үйдің кіреберісіне отырғызылған. Кейбір өңірлерде кептірілген жапырақшалардан жасалған шағын тұмарлар қолданылған. Халық бұл гүлдің үйге береке мен тыныштық әкелетініне сенген. Мұндай салт-дәстүрлер кейбір жерлерде әлі күнге дейін сақталған.
Хризантемалар әлі күнге дейін әлем жұртшылығын сұлулығымен, мәнімен және көнеден келе жатқан дәстүрлерімен шабыттандырып келеді. Бұл өсімдікке қатысты неймовірді деректер оның мәдениеттегі және табиғаттағы орнын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Хризантемалар туралы осындай қызықты мәліметтер оларды жаңа қырынан тануға жол ашады. Бұл гүлдер үйлесім мен тыныштықтың нышаны ретінде биік бағалана береді.
