Рифт аңғарлары – Жердегі ең әсерлі геологиялық құрылымдардың бірі, және олар туралы сіз білмеуі мүмкін көптеген қызықты деректер бар. Мұндай аңғарлар литосфералық плиталар бір-бірінен баяу ажырап, жер қыртысы созылған кезде пайда болады. Бұл процесс миллиондаған жылдар бойы жалғасып, жаңа рельефтерді, жанартауларды, көлдерді және болашақ мұхиттардың негізін қалыптастырады. Мұндағы неймовірні фактілер рифттік аймақтардың табиғатын, маңызын және адам өміріне әсерін тереңірек түсінуге көмектеседі. Рифт аңғарларының әлемі соншалықты захватывающий, оны зерттеу үнемі жаңа жаңалықтарға жетелейді.
- Рифт аңғарлары жер қыртысының созылуы нәтижесінде түзіледі. Плиталар алшақтағанда, қыртыста жарықтар пайда болып, уақыт өте терең созыла түскен ойыстарға айналады. Бұл процесс бірден емес, өте баяу жүреді. Мұндай аймақтарда тектоникалық белсенділік ерекше күшті болады.
- Ең әйгілі рифт жүйелерінің бірі – Шығыс Африка рифт аңғары. Оның ұзындығы бірнеше мың километрге созылып, Қызыл теңізден Мозамбикке дейінгі аумақты қамтиды. Бұл аймақ әртүрлі елдердің территориясынан өтіп, ерекше ландшафттар мен бірегей экожүйелерді қалыптастырады. Ғылымда ең көп зерттелген рифт аймағы осы болып саналады.
- Рифттік аңғарларда белсенді жанартаулар жиі кездеседі. Шығыс Африка рифті аймағында Ньирагонго және Килиманджаро сияқты ірі жанартаулар орналасқан. Олар жер қыртысының әлсіреген бөліктерінен көтерілген магманың әсерінен қалыптасқан. Бұл жанартаулар әлі де белсенді.
- Рифттік аймақтарда ірі көлдер көп. Терең ойыстарда жиналған су алып су айдындарын құрайды. Мысалы, Танганьика көлі әлемдегі ең терең көлдердің бірі. Ол рифт құрылымының әсерінен пайда болған.
- Рифт аңғарларының бір бөлігі мұхит түбінен өтеді. Орта мұхит жоталары – мұхиттық плиталар ажырайтын рифттік белдеулер. Осындай аймақтарда жаңа мұхиттық қыртыс түзіледі. Бұл процесс Жердің геодинамикасы үшін шешуші маңызға ие.
- Кейбір рифт аңғарлары жаңа мұхиттардың негізін қалайды. Жер қыртысы ұзақ уақыт созылғанда, жарықтар теңіз суымен толып, мұхиттық бассейн қалыптасады. Қызыл теңіз осындай жас мұхиттың үлгісі болып саналады. Болашақта қазіргі құрлықтардың пішіні осы процестердің нәтижесінде өзгеруі мүмкін.
- Рифтинг аймақтардың рельефін және климатын өзгертеді. Жоғары көтерілген және төмен түскен бөліктер жаңа таулар мен жазықтардың пайда болуына себеп болады. Бұл жел, ылғал және температура айналымына ықпал етеді. Кейбір рифт аңғарлары құнарлы, ал кейбіреулері өте құрғақ болады.
- Рифт аймақтарында жиі жер сілкінісі болады. Жер қыртысының созылуы жаңа жарықтардың пайда болуына әкеледі, олар сейсмикалық қозғалыстармен қатар жүреді. Мұндай жер сілкіністерінің тереңдігі аз болады. Бұл инфрақұрылым үшін қосымша қиындықтар туғызады.
- Рифттік аймақтарда жер қыртысы жұқа келеді. Бұл созылу процесінің нәтижесі. Жұқа қыртыс магманың жоғары көтерілуіне жол ашады. Сондықтан рифттерде жанартау белсенділігі өте күшті болуы мүмкін.
- Рифт аңғарлары көбіне бірнеше параллель жарықтардан тұратын күрделі құрылымға ие. Олар жүздеген километрге созылатын баспалдақты рельеф қалыптастырады. Мұндай құрылым геологтар үшін аса маңызды зерттеу нысаны саналады. Бұл аймақтар геологиялық формалардың алуан түрлілігімен ерекшеленеді.
- Рифт зоналарында геотермалдық энергия көздері көп. Бұл жерлерде гейзерлер, ыстық бұлақтар және термалды алаңдар пайда болады. Олар экологиялық таза энергия өндіруде маңызды рөл атқарады. Рифттік аймақтар геотермалдық қуат үшін өте перспективалы.
- Рифт аңғарлары археология үшін ерекше маңызды. Шығыс Африкада адамзаттың ең көне ата-бабаларының қалдықтары дәл осы рифттік құрылымның бойында табылған. Бұл аймақта сақталған материалдар адамның эволюциясын зерттеуде шешуші рөл атқарады. Палеоантропология ғылымы үшін бұл аумақтар баға жетпес.
- Рифттік зоналарда пайдалы қазбалар кен орындары қалыптасуы мүмкін. Магмалық процестер мен жарықтар рудалардың шоғырлануына қолайлы жағдай жасайды. Кейбір металдар миллиондаған жылдар бойы осында жиналады. Бұл рифт аймақтарын өнеркәсіп үшін стратегиялық етеді.
- Рифтинг биоәртүрлілікке әсер етеді. Терең ойыстар оқшауланған экожүйелерді қалыптастырып, ерекше өсімдіктер мен жануарлардың дамуына жағдай жасайды. Кейбір рифттік көлдерде тек сол жерде ғана кездесетін эндемик түрлер бар. Бұл аймақтар эволюцияның табиғи зертханасы іспеттес.
- Рельеф өзгерген кезде жаңа өзен жүйелері пайда болуы мүмкін. Су жаңа төмен аймақтарға қарай ағып, жаңа гидрографиялық тор қалыптастырады. Бұл экологиялық тепе-теңдікті түбегейлі өзгертеді. Жаңа өзендер бүкіл аймақтардың табиғатын қайта қалыптастырады.
- Рифттік аймақтарда жанартау белсенділігі ұзаққа созылуы мүмкін. Негізгі созылу кезеңі аяқталғаннан кейін де магма ескі жарықтар арқылы жоғары көтеріле береді. Осылайша рифттерде жас жанартаулар пайда бола береді. Жердегі ең жас жанартаулардың кейбірі дәл осындай аймақтарда қалыптасқан.
- Кейбір рифт аңғарлары соншалықты ауқымды, оларды ғарыштан анық көруге болады. Шығыс Африка рифті – планетадағы ең үлкен сызықтық құрылымдардың бірі. Ол мыңдаған километрге созылады. Бұл аймақтар Жердің жаһандық геодинамикасын түсінуде ерекше маңызды.
Бұл қызықты деректер рифт аңғарларының қаншалықты күрделі әрі таңғаларлық геологиялық құбылыс екенін айқын көрсетеді. Сіз рифттік зоналардың құрлықтардың болашағын өзгертіп, климатқа әсер етіп, ерекше экожүйелер қалыптастыратынын білмеуі мүмкін. Олар Жерді зерттеудің маңызды табиғи зертханалары болып қала береді және әлі талай ғылыми жаңалықтарға жол ашады.
