Цикадалар – Жер бетіндегі ең ерекше әрі ең шулы жәндіктердің бірі. Олардың әуені жаздың ыстығымен, күн шуақты күндермен және табиғаттың тіршілігімен тығыз байланысты. Бұл кішкентай тіршілік иелері өмірінің көп бөлігін көзге көрінбей өткізеді, бірақ олардың жер бетіне шығуы – нағыз табиғи құбылыс. Цикадалар экожүйеде маңызды рөл атқарады және өздерінің ерекше өмірлік циклдерімен ғалымдарды таңғалдырады. Төменде сіз білмеуіңіз мүмкін цикадалар туралы қызықты және танымдық деректер келтірілген.
- Цикадалар Жер бетінде 200 миллион жылдан астам уақыт өмір сүріп келеді. Олар динозаврлар дәуірінде пайда болған және сол уақыттан бері дене құрылымын айтарлықтай өзгертпеген. Сол себепті ғалымдар цикадаларды ежелгі табиғи мұра ретінде санайды.
- Бүгінгі таңда әлемде цикадалардың 3000-нан астам түрі белгілі. Олар Антарктидадан басқа барлық құрлықтарда кездеседі және тропикалық ормандардан бастап құрғақ далалар мен шөлейттерге дейін әртүрлі климатқа бейімделе алады.
- Ең әйгілілері – 13 немесе 17 жылда бір рет жер бетіне шығатын мерзімді цикадалар. Бұл кезең ішінде олар жер астында дернәсіл күйінде өмір сүріп, өсімдіктердің тамыр сөлін қорек етеді. Белгіленген мерзім келгенде олар жер бетіне шығып, көбейіп, қысқа уақыт ішінде ұрпақ қалдырады.
- Цикадалардың өмірлік циклі ерекше. Олар өмірінің көп бөлігін жер астында өткізеді, ал жер бетінде небәрі бірнеше апта ғана өмір сүреді. Сол аз ғана уақытта олар шағылысып, жұмыртқа салып, содан кейін өледі.
- Еркек цикадалар өздерінің қатты әрі ырғақты әуенімен танымал. Олардың шығаратын дыбысы 100 децибелден асады, бұл мотоцикл немесе шынжырлы араның дыбысына тең. Бұл әуеннің басты мақсаты – ұрғашы цикадаларды тарту және өз аумағын белгілеу.
- Цикадалар дыбысты қанаттарымен емес, құрсақ бөлігінде орналасқан тимбал деп аталатын арнайы мүшелердің көмегімен шығарады. Бұл жұқа жарғақтар тез дірілдеп, күшті резонанс тудырады.
- Әр цикада түрінің өзіндік ерекше үні бар. Ұрғашылары өз түрінің еркегін дәл сол әуен арқылы таниды, тіпті мыңдаған басқа цикадалар арасында да шатаспайды. Адам құлағына бұл айырмашылықтар байқалмауы мүмкін.
- Кейбір жыртқыштар цикадалардың қатты дыбысына шыдай алмай, оларға жоламайды. Сондықтан олардың дауысы белгілі бір дәрежеде қорғаныс қызметін де атқарады.
- Ұрғашы цикадалар ән айтпайды. Олар тек жұмыртқа салумен айналысады. Ол үшін олардың қабығы қатты, өткір органы бар, соның көмегімен ағаш қабығын тіліп, жұмыртқаларын соған салады.
- Жұмыртқадан шыққан дернәсілдер жерге түсіп, бірден топыраққа кіріп кетеді. Олар жер астында 2 жылдан 17 жылға дейін өмір сүріп, өсімдіктердің тамырынан сөл сорып тіршілік етеді.
- Цикадалардың жаппай пайда болуы – табиғаттағы ең ғажайып көріністердің бірі. АҚШ-та кей жылдары олардың саны бір гектар жерге миллионнан астам жәндікке жетеді. Олардың шуылы соншалық, кейде табиғи ортадағы дыбыс деңгейін өзгертіп жібереді.
- Адам үшін цикадалар қауіпті емес. Олар шақпайды, тістемейді және ауру таратпайды. Олардың өмірлік миссиясы – ән айту мен ұрпақ жалғастыру ғана.
- Кей халықтар цикадаларды мәңгілік өмір мен жаңғырудың белгісі деп есептейді. Ежелгі Қытайда марқұмдардың табытына цикада мүсіндерін қойған, ал Жапонияда олар өмірдің қысқалығы мен сұлулығын бейнелейді.
- Цикадалардың дене құрылысы ерекше. Олардың сыртқы қабаты микроскопиялық тормен қапталған және ол суды да, шаңды да өткізбейді. Осы қасиетінің арқасында цикадалар әрқашан таза күйінде қалады.
- Цикадалардың қанаттары тек ұшу үшін ғана емес, бактерияларды жою қасиетіне де ие. Олардың беті микроскопиялық шығыңқылардан тұрады, бұл ұсақ микроорганизмдердің қабырғасын бұзып, оларды жояды.
- Цикадалардың көру қабілеті өте жақсы дамыған. Олардың екі үлкен күрделі көзі және олардың арасында үш қарапайым көзі бар. Бұл құрылым оларға жарықта жақсы бағдарланып, қауіптен тез қашуға мүмкіндік береді.
- Цикадалар жер астынан тек топырақ температурасы шамамен 18 градусқа жеткенде ғана шығады. Демек, олар климат пен температураның өзгерісіне өте сезімтал.
- Табиғатта цикадалардың көптеген жауы бар – құстар, өрмекшілер, құмырсқалар, жыландар және паразит саңырауқұлақтар. Бірақ олардың жаппай шығуы арқасында көпшілігі аман қалады, себебі жыртқыштар бәрін бірден жеп үлгермейді.
- Кей зерттеушілер цикадалардың шуылы қоршаған ауаның температурасын сәл көтеретінін байқаған. Бұл олардың дыбыстық толқындары мен ауаны тербету әсерінен болуы мүмкін.
- Цикадалар үнсіздікті ұнатпайды. Ұрғашылар жоқ кезде де еркектері ән айтуды жалғастырып, өзара байланыс орнатады. Олардың хоры – құрлықтағы ең күшті табиғи дыбыстардың бірі.
- Цикадалар экожүйе үшін өте пайдалы. Олардың денесі шіріген соң, топыраққа минералдар мен қоректік заттар қосылады, бұл өсімдіктердің өсуіне көмектеседі.
- Кей елдерде цикадалар тағам ретінде пайдаланылады. Таиландта, Қытайда және Конгода оларды қуырып немесе пісіріп жейді. Дәмі жаңғақ немесе асшаянға ұқсайды дейді.
- Цикадалар ежелгі заманнан бері адамдарды шабыттандырып келеді. Олардың әуені ежелгі грек поэзиясында, музыка мен философияда табиғаттың дауысы ретінде сипатталған.
Цикадалар – табиғаттың ғажайып туындысы, онда ежелгі тарих, әсемдік және өмірдің үйлесімі тоғысқан. Оларды зерттеу арқылы біз жәндіктер әлемінің қаншалықты күрделі әрі таңғаларлық екенін түсінеміз. Цикадалар адамға табиғаттың үндестігін, өмірдің қысқалығын және әр сәттің құндылығын еске салады.
