Омарлар – адамды ежелден таңдандырып келген теңіз жаратылыстарының бірі. Олар тек сыртқы келбетімен ғана емес, сондай-ақ ерекше биологиялық қасиеттерімен де назар аударады. Әртүрлі мәдениеттерде омарлар байлық пен сән-салтанаттың белгісі саналған, ал кулинарияда олар аса бағалы деликатеске айналды. Сонымен қатар олардың табиғи болмысы туралы сіз білмеген көптеген мәліметтер бар. Ендеше, омарлар туралы таңғаларлық және қызықты деректерге тоқталайық.
- Омарлар шаянтәрізділер тобына жатады, олардың ең жақын туыстары – асшаяндар мен крабтар. Олар денесін сыртқы әсерден қорғайтын қатты хитинді сауытпен қапталған. Бұл сауыт омар өскен сайын түлеп, жаңарып отырады.
- Омарлардың өмір сүру ұзақтығы көпшіліктің ойынан әлдеқайда ұзақ. Кейбір дарақтар жүз жасқа дейін өмір сүрген жағдайлар белгілі. Мұндай ұзақ өмір сүру қабілеті олардың өмір бойы өсуімен байланысты.
- Омарлар регенерация қасиетіне ие. Егер олар бір тырнағын немесе аяғын жоғалтса, уақыт өте келе жаңа мүше қайта өсіп шығады. Бұл қасиет олардың табиғи ортада аман қалуына үлкен ықпал етеді.
- Омардың жүрегі кеуде-бас бөлігінде орналасқан және минутына шамамен 20–30 рет соғады. Олардың қаны көгілдір түсті болады, себебі құрамында темірдің орнына мыс бар гемоцианин кездеседі. Мұндай ерекшелік суық суда тіршілік етуге бейімделуге көмектеседі.
- Омарлардың жүйке жүйесі өзгеше құрылған. Олардағы екі негізгі жүйке түйіні ми қызметін атқарып, қозғалысты және мінез-құлықты басқарады. Бұл олардың ақпаратты өңдеу тәсілін көптеген басқа жануарлардан ерекшелейді.
- Ересек омардың салмағы 15 килограммнан аса алады, дегенмен көпшілігі бұдан әлдеқайда жеңіл. Ең ірі омар Канаданың жағалауында ұсталған және салмағы 20 килограмнан асқан. Мұндай алыптар теңіз жаратылыстары арасында сирек кездеседі.
- Омарлардың тырнақтары әртүрлі қызмет атқарады. Біреуі тамақты сындыруға және мықтап ұстауға, екіншісі нәзік әрі дәл қимылдарға бейімделген. Бұл оларды қорек табуда аса тиімді етеді.
- Олар негізінен түнде белсенді болады. Қараңғы уақытта азық іздеуге шығып, жалғыздықты ұнатады. Күндіз уақытын тастар мен су өсімдіктерінің арасындағы жасыныстарында өткізеді.
- Омарлардың қорегі моллюскалардан, балықтан, балдырлардан және басқа да шаянтәрізділерден тұрады. Олар бәрін жейтін тіршілік иелері болып саналады, сондықтан әртүрлі ортаға оңай бейімделеді. Мұндай бейімділік ресурстар азайған кезде де өмір сүруге мүмкіндік береді.
- Омарлар кейде панцирінің түсін өзгерте алады. Табиғатта көк, қызғылт сары немесе ашық қызғылт түсті сирек дарақтар кездеседі. Мұндай ерекшелік олардың ағзасындағы пигмент мутациясымен байланысты.
- Омарлар өмір бойы өсуді тоқтатпайды. Жасы ұлғайған сайын олардың көлемі де үлкейеді. Алайда тым ірі дарақтар сирек кездеседі, өйткені олар балықшылар үшін оңай олжаға айналады.
- Омарлардың иіс сезу және сезіну мүшелері жақсы дамыған. Олар мұртшалары мен денесіндегі сезімтал қылшықтарының арқасында олжасын алыстан сезе алады. Бұл қасиет түнгі аңшылық кезінде ерекше пайдалы.
- Омарлар бірнеше жыл өмір сүрген соң ғана жыныстық жетілуге жетеді. Аналықтары бір мезгілде бірнеше мыңнан жүз мыңға дейін жұмыртқа сала алады. Жас омарлардың тек аз ғана бөлігі тірі қалады.
- Омарлар әрқашан деликатес саналмаған. Орта ғасырларда олар кедейлердің тағамы ретінде қолданылып, тіпті топыраққа тыңайтқыш ретінде де пайдаланылған. Кейін олар ақсүйектер дастарханында сәнді тағамға айналды.
- Кулинарияда омардың құйрығындағы, тырнақтарындағы және аяқтарындағы еті аса бағаланады. Ол ақуызға, минералдарға және дәрумендерге, әсіресе мырыш пен В12 дәруменіне бай. Сондықтан ол дәмді ғана емес, пайдалы тағам да саналады.
- Омарлар мұхит экожүйесінде маңызды рөл атқарады. Олар теңіз түбіндегі қалдықтарды жеп, басқа тіршілік иелерінің санын реттеп отырады. Бұл олардың теңіз табиғатының тепе-теңдігін сақтаудағы рөлін күшейтеді.
- Олар әрі алға, әрі артқа қозғала алады. Қауіп төнген жағдайда құйрығымен қатты серпіліп, жылдам шегінеді. Бұл қабілет оларды жыртқыштардан қорғайды.
- Омарлар қоршаған ортаның өзгерістеріне өте сезімтал. Су ластануы, температураның ауытқуы және шамадан тыс аулау олардың өміріне қауіп төндіреді. Сондықтан көптеген елдерде омарларды қорғау бағдарламалары енгізілген.
- Олар 500 метрге дейінгі тереңдікте өмір сүре алады, бірақ көбіне жағалауға жақын су аймақтарында кездеседі. Тасты түбін ұнатады, себебі ол жерде жасырынып, жауларынан қорғана алады. Бұл қасиет оларды табиғатта жасырынып қалудың шебері етеді.
- Ғалымдар омарларды әлі де зерттеп келеді, себебі олардың биологиялық ерекшеліктері медицина үшін маңызды болуы мүмкін. Әсіресе олардың регенерация қабілеті мен ұзақ өмір сүруі адам өмірін ұзартуға бағытталған зерттеулерде ерекше қызығушылық тудырады.
Омарлар – көптеген ерекше қасиеттерге ие теңіз жаратылыстары. Қызықты деректер олардың тек ас ретінде ғана емес, ғылыми тұрғыдан да құнды екенін дәлелдейді. Таңғаларлық деректер мұхиттағы ғажайып құпияларды ашып, сіз білмеген дүниелерді танытады. Олардың табиғаттағы рөлі теңіз экожүйесінің тепе-теңдігін сақтауда ерекше маңызды.
