Жолбарыстар ежелден күштің, айбаттылықтың және тәуелсіздіктің символы саналады. Олар мысық тұқымдастарының ішіндегі ең ірісі әрі сымбаттылығымен ерекше көзге түседі. Мыңдаған жылдар бойы бұл жыртқыштар адамзаттың қиялын баурап, өнер мен ғылымда ерекше орын алған. Әлемнің көптеген халықтары жолбарысты киелі санап, оны қорғаушы рух пен құдіреттің бейнесі ретінде дәріптеген. Бұл мақалада сіз жолбарыстар туралы қызықты деректерді, ғажайып деректерді және таңғалдыратын деректерді білесіз.
- Жолбарыстар барлық мысық тұқымдастарының ішінде ең ірі жыртқыш болып есептеледі. Олардың дене ұзындығы үш метрден асып, салмағы 300 килограммнан жоғары болуы мүмкін. Әдетте аталықтары аналықтарына қарағанда ірі әрі бұлшықетті келеді.
- Бүгінгі таңда жолбарыстың алты негізгі түрі сақталған. Олардың қатарында бенгал, амур, суматра, индокытай, малай және қытай жолбарыстары бар. Әрқайсысының сыртқы пішіні мен мекен ету аймағы өзгеше.
- Амур жолбарысы барлық түрлерінің ішіндегі ең ірісі саналады. Ол Ресейдің Қиыр Шығысында және Қытайдың солтүстігінде тіршілік етеді. Оның қалың жүні қатты аязды қыстарда өмір сүруге бейімделген.
- Бенгал жолбарысы ең көп таралған түр болып саналады. Ол Үндістанда, Бангладеште, Непалда және Бутанда кездеседі. Бұл жолбарыс жергілікті мәдениет пен фольклорда жиі бейнеленеді.
- Жолбарыстардың басты ерекшелігі – олардың жолақты терісі. Әрбір жолбарыстың жолақ өрнегі қайталанбайды, ол адамның саусақ ізі сияқты бірегей. Бұл ғалымдарға жеке дараларды анықтауға көмектеседі.
- Жолақ өрнектер тек жүнінде емес, терісінде де бар. Сондықтан жолбарысты қырып тастаған жағдайда да оның терісінде жолақтар сақталады. Бұл ерекшелік оларды ерекше жыртқыш етеді.
- Жолбарыстар суда өте жақсы жүзеді. Олар өзендерді оңай кешіп өтіп, үлкен арақашықтықты жүзіп өте алады. Кейде су ішінде аң аулап, жемін ұстайды.
- Жолбарыстар көбіне дара өмір сүреді. Олар кең аумақты иемденіп, бәсекелестерден қорғап жүреді. Тек аналықтары күшіктерімен бірге жүреді, ал аталықтары бөлек қалады.
- Негізгі қорегі – ірі тұяқты жануарлар, мысалы бұғы, қабан немесе буйвол. Жолбарыс өзінен бірнеше есе ауыр аңды да ала алады. Осы қасиеті оны экожүйенің жоғарғы жыртқышы етеді.
- Жолбарыстардың көру және есту қабілеті ерекше дамыған. Олар қараңғыда жақсы көреді, бұл оларға түнде аң аулауға мүмкіндік береді. Тіпті әлсіз дыбысты алыстан сезе алады.
- Жолбарыстың ақыраған дауысын үш шақырымнан естуге болады. Бұл оның аумағын белгілеудің немесе басқа жыртқыштарды ескерту тәсілінің бірі. Мұндай дауыс адамға да зор әсер қалдырады.
- Жолбарыстың аяқтары өте күшті әрі өткір тырнақтарымен жабдықталған. Ол бір соққымен ірі жануарды жерге құлата алады. Тырнақтары ішке тартылады, сондықтан олар әрқашан өткір болып қалады.
- Аналық жолбарыс екіден төртке дейін күшікті дүниеге әкеледі. Олар туған кезде соқыр болып, көзі тек бір аптадан кейін ашылады. Күшіктер екі жасқа дейін аналарымен бірге өмір сүреді.
- Жабайы табиғатта жолбарыстардың ғұмыры шамамен 15 жылға дейін жетеді. Ал торда жақсы күтім жасалған жағдайда 20–25 жылға дейін өмір сүруі мүмкін. Дегенмен, еркіндіктің жоқтығы олардың мінез-құлқына әсер етуі мүмкін.
- Өкінішке қарай, жолбарыстар жойылып кету қаупі бар жануарлар қатарына жатады. Негізгі себептері – браконьерлік және мекен ету ортасының қысқаруы. Соңғы жүз жыл ішінде олардың саны 90 пайыздан астам азайып кеткен.
- Жолбарыстардың мәдениеттегі орны ерекше. Қытай дәстүрінде олар батылдық пен күштің символы болып саналады, ал үнді мифологиясында қорғаушы және құдайлық бейнеде көрініс табады. Әлем халықтарының аңыздары мен өнерінде олар жиі бейнеленеді.
- Бұл жыртқыштар жем іздеп ұзақ жол жүре алады. Бір түн ішінде 20 шақырымнан астам қашықтықты еңсерген жолбарыстар кездескен. Мұндай икемділік оларды кез келген ортада өмір сүруге бейімдейді.
- Үлкен аңдар азайған кезде жолбарыстар құстарды, балықтарды немесе ұсақ жануарларды да қорек етеді. Олардың рационы орта жағдайына байланысты өзгеріп отырады. Бұл оларды әртүрлі экожүйелерге бейімделген жануар етеді.
- Жолбарыстардың жақтары өте мықты. Олар сүйектерді сындырып, қатты құрылымдарды оңай шайнай алады. Бұл олардың олжаны толығымен пайдалануына мүмкіндік береді.
- Жолбарыстардың бір-біріне қамқорлық көрсететін кездері де кездеседі. Кейде олар олжасын бөлісіп, жетім қалған күшіктерге көмектеседі. Бұл олардың әлеуметтік мінез-құлқының күрделілігін көрсетеді.
Жолбарыстар – табиғаттың нағыз қожайындары, оларда күш те, сұлулық та, құпия да үйлесім тапқан. Олар экожүйенің тепе-теңдігін сақтауда маңызды рөл атқарып, адамзатты мыңдаған жылдар бойы таңғалдырып келеді. Осындай қызықты деректер, ғажайып деректер және таңғалдыратын деректер бізге бұл жыртқыштарды жақсырақ тануға көмектеседі. Сіз олардың көбін білмеген боларсыз, бірақ енді жолбарыстар әлемі сізге жаңа қырынан ашылды.
