Аралдар – жер бетіндегі ең таңғажайып әрі алуан түрлі табиғи түзілімдердің бірі. Олар жанартаулық, маржандық немесе құрлықтық болуы мүмкін және барлық мұхиттар мен теңіздерде кездеседі. Кейбір аралдар соншалықты кішкентай, онда бір ғана үй сыяды, ал басқалары тұтас елдерге тең. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ әлемдегі ең үлкен аралдың ауданы көптеген мемлекеттердің аумағынан үлкен, ал ең кішкентай арал судың көтерілуі кезінде толық су астында қалады. Аралдар туралы тағы да көптеген қызықты деректермен танысайық.
- Әлемдегі ең үлкен арал – Гренландия. Оның ауданы 2,1 миллион шаршы километрден асады, бұл оны көптеген елдерден де ірі етеді. Алайда, алып аумағына қарамастан, Гренландия – әлемдегі халық сирек қоныстанған аймақтардың бірі.
- Ең кішкентай арал – АҚШ-тың Нью-Йорк штатындағы Джаст-Рум-Инаф аралы. Ол соншалықты шағын, онда бір ғана үй мен бірнеше ағаш сыяды. Су тасқыны кезінде жағалауы түгелдей су астында қалады.
- Жанартаулық аралдар суасты жанартауларының атқылауы нәтижесінде пайда болады. Мысалы, Гавай аралдары дәл осылай қалыптасқан және бүгінде Килауэа секілді белсенді жанартаулардың арқасында өсуде. Ғалымдар болашақта Гавай архипелагының оңтүстік-шығысында жаңа арал пайда болуы мүмкін деп болжайды.
- Маржандық аралдар немесе атоллдар суасты жанартауларының шыңдарына жиналған маржан полиптерінің қаңқаларынан түзіледі. Бұған мысал ретінде түгелдей дерлік маржан рифтерінен құралған Мальдив аралдарын айтуға болады. Деңгейдің көтерілуіне байланысты бұл аралдар алдағы ғасырларда су астында қалуы мүмкін.
- Әлемдегі ең алыс арал – Буве аралы, ол Норвегияға тиесілі. Ол Оңтүстік Атлант мұхитында, ең жақын құрлықтан 1600 шақырымнан аса қашықтықта орналасқан. Бұл – планетадағы ең оқшауланған әрі жетуі қиын жерлердің бірі.
- Кейбір аралдар жел мен мұхит ағыстарының әсерінен орын ауыстырады. Мысалы, су бетінде қалқып жүретін аралдар батпақтар мен көлдерде өсімдіктердің жиналуы нәтижесінде пайда болады. Мұндай аралдар жыл ішінде бірнеше рет орын ауыстыруы мүмкін.
- Әлемдегі ең тығыз қоныстанған арал – Колумбиядағы Санта-Крус-дель-Ислоте аралы. Бар-жоғы 1,2 гектар аумақта 1200-ден астам адам өмір сүреді. Халық көп болғандықтан, үйлер бір-біріне өте жақын орналасқан, ал барлық қажетті ресурстар құрлықтан жеткізіледі.
- Сокотра аралы, Йеменге тиесілі, ерекше флорасы мен фаунасымен танымал. Мұнда кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың үштен бірі әлемнің ешбір жерінде кездеспейді. Оқшау орналасуы аралда сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың сақталуына мүмкіндік берген, олардың ішінде айдаһар ағашы да бар.
- Жапониядағы ең үлкен арал – Хонсю және ол әлемдегі сегізінші ірі арал болып табылады. Мұнда Токио, Киото, Осака сияқты Жапонияның ең ірі қалалары орналасқан. Халық тығыз қоныстанғанына қарамастан, аралда көптеген табиғи саябақтар мен таулы аймақтар бар.
- Әлемдегі ең жұмбақ аралдардың бірі – Пасха аралы. Ол алып тас мүсіндері – моаилерімен танымал, оларды ежелгі өркениет тұрғызған. Бұл мүсіндерді ежелгі халықтар қазіргі заманғы технологияларсыз қалай жылжытқаны әлі күнге дейін құпия болып отыр.
- Әлемде су тасқыны мен толысу әсерінен уақытша жоғалып кететін аралдар да бар. Мысалы, Франциядағы Мон-Сен-Мишель аралы толысу кезінде толығымен сумен қоршалып, аралға айналады. Су қайтқан кезде оған жаяу баруға болады.
- Кейбір аралдар адамдардың қолымен жасалған. Мысалы, Дубайда The World деп аталатын аралдар тобы құрылып, ол әлем картасының пішінін қайталайды. Бұл аралдар курорттар мен сәнді виллаларға арналған.
- Ұлыбритания – Еуропадағы ең ірі арал және әлем бойынша тоғызыншы орында. Ол Біріккен Корольдіктің бір бөлігі және әлем тарихы мен мәдениетіне үлкен әсер етті. Географиялық орналасуы Ұлыбританияны ғасырлар бойы маңызды сауда және теңіз орталығына айналдырды.
- Көптеген аралдарда ерекше экожүйелер бар, олар сырттан келген қауіпке өте осал. Мысалы, аралдарға егеуқұйрықтар немесе мысықтар секілді жаңа жануарлар түрлері әкелінсе, жергілікті фаунаның жойылып кетуіне себепші болуы мүмкін. Осы себепті көптеген арал мемлекеттері табиғатты қорғау жөніндегі қатаң ережелерді ұстанады.
Аралдар – табиғаттың ең ғажайып туындыларының бірі, олардың әрқайсысы өзіндік тарихымен, мәдениетімен және экожүйесімен ерекшеленеді. Ірі Гренландиядан бастап, тек толысу кезінде ғана көрінетін ұсақ аралдарға дейін әрбір аралдың өзіндік ерекшелігі бар. Олар сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың мекені ғана емес, сонымен қатар тарихи оқиғалар мен мәдени мұраларды сақтайтын орындар. Аралдарды зерттеу табиғатты, климаттың өзгеруін және қоршаған ортаны қорғау маңыздылығын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
