Антилопалар саванналар мен далалардың ең әсем әрі шапшаң жануарларының бірі болып саналады. Олар өздерінің сымбаттылығымен, төзімділігімен және түрлерінің алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Бұл жануарлар Африканың жабайы табиғатының символына айналғанымен, басқа құрлықтарда да кездеседі. Олардың өмірі мен бейімделу ерекшеліктері туралы сіз біле бермейтін тамаша деректер көп. Төменде антилопалардың ғажайып әлемін ашатын қызықты деректер ұсынылған.
- Антилопалар ешкі, қой және сиыр кіретін қуысмүйізділер тұқымдасына жатады. Олардың мүйіздері бұғылардікі секілді жыл сайын түспейді, өмір бойы сақталады. Мүйіздегі сақиналарға қарап жануардың жасын анықтауға болады. Әрбір түрдің мүйізі әртүрлі пішінде болады, кейбірі шиыршықталған, ал кейбірі тік әрі найзаның ұшына ұқсайды.
- Әлемде 90-нан астам антилопа түрі бар, олардың басым бөлігі Африкада мекендейді. Дегенмен кейбір түрлері Азияда да кездеседі, мысалы, Қазақстан мен Моңғолия даласында өмір сүретін сайғақ. Түрлердің осындай көптігі антилопаларды тұяқтылардың ең көп тараған топтарының біріне айналдырады. Әрбір түр өз мекеніне тән ерекше бейімделу қабілетіне ие.
- Сайғақ ең ерекше антилопалардың бірі болып саналады, себебі оның тұмсығы хоботқа ұқсайды. Ол арқылы жануар даланың шаңын сүзеді және қысқы суық ауа ағынын жылытады. Бұл ерекшелік сайғақты барлық тұяқтылардың ішінде ерекше етеді. Сонымен қатар ол маусымдық көші-қон кезінде жүздеген шақырымды еңсере алады.
- Ең кішкентай антилопа – Батыс Африкада мекендейтін корольдік антилопа. Оның бойы небәрі 25 сантиметр шамасында, ал салмағы 3–4 килограмнан аспайды. Шағын денесіне қарамастан, бұл жануар өте епті әрі қалың шөп арасынан тез жасырынуды біледі. Оны саваннаның «шөкімдей сұлуы» деп те атайды.
- Ең ірі антилопа – эланд, ол екі метрге дейін бойлап өсіп, салмағы бір тоннадан асады. Үлкен денесіне қарамастан, ол тыныш әрі момын болып келеді, бірақ қауіп төнгенде жылдам жүгіре алады. Эландтар етінің сапасы үшін жиі аулауға ұшырайды. Тағы бір ерекшелігі – бұл алыптар екі метрге дейін секіре алады.
- Антилопалар жер бетіндегі ең жылдам сүтқоректілердің қатарына жатады. Томсон газельдері сағатына 80 километрге дейін жылдамдықпен жүгіре алады, бұл оларға жыртқыштардан қашуға көмектеседі. Олардың төзімділігі ерекше, өйткені олар ұзақ қашықтықта да жылдамдығын сақтай алады. Осы қасиет олардың нағыз саванна марафоншылары екенін көрсетеді.
- Көптеген антилопа түрлерінің әлеуметтік құрылымы күрделі. Кейбірі шағын отбасымен өмір сүрсе, басқалары мыңдаған дарадан тұратын алып табындар құрайды. Мұндай топтарда жыртқыштардан қорғану оңайырақ және азық табу жеңіл болады. Әдетте үстемдік ететін аталықтар өз гаремін қарсыластардан қорғайды.
- Әртүрлі антилопалар жыртқыш шабуылынан әрқалай құтылады. Біреулері жылдамдығы мен икемділігін пайдаланып қашса, енді біреулері тосыннан секіріп, жауын шатастырады. Кейбір түрлері мүйізімен соққы беріп қорғана алады. Мұндай стратегиялардың алуан түрлілігі олардың аман қалу мүмкіндігін арттырады.
- Антилопалардың көру және есту қабілеті өте жақсы дамыған. Олар алыстағыны анық көре алады, көздерінің орналасуы кең бұрышты шолуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар олар қозғалысты статикалық ортадан оңай ажыратады. Бұл олардың табиғатта ұзақ сақталуына ықпал ететін басты себептердің бірі.
- Кейбір антилопалар сусыз ұзақ уақыт өмір сүре алады. Олар ылғалды жеген өсімдіктерден және таңғы шықтан алады. Кейбір түрлері зәрді қоюлатып, ағзадағы суды үнемдейді. Осындай бейімделулер олардың шөлді аймақтарда тіршілік етуіне мүмкіндік береді.
- Антилопалардың қоректену түрі әрқилы. Біреулері шөппен қоректенсе, басқалары бұта жапырақтары мен өркендерін жейді. Кейбір түрлері тікенекті өсімдіктерді де қорек етеді, осылайша басқа жануарлармен бәсекелестіктен қашады. Осы ерекшеліктердің арқасында олар табиғатта түрлі экологиялық қуыстарды иеленеді.
- Антилопалар экожүйелерде маңызды рөл атқарады. Олар шөптердің өсуін реттеп, негізгі тұтынушылардың бірі болып саналады. Сонымен қатар олар көптеген жыртқыштарға жем болып, табиғаттағы тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі. Олардың бар болуы басқа жануарлардың таралуына да әсер етеді.
- Әртүрлі халықтардың мәдениетінде антилопалар сұлулық пен жылдамдықтың символы саналады. Африкалық фольклорда оларды айлакер әрі ақылды жануар ретінде суреттейді. Қазіргі заманда антилопа бейнесі спорт клубтарының және түрлі брендтердің эмблемасына айналған. Олардың бейнесі өнер мен дизайнда кеңінен қолданылады.
- Өкінішке қарай, көптеген антилопа түрлері жойылып кету қаупінде тұр. Бұған браконьерлік, табиғи мекендердің жойылуы және климаттың өзгеруі әсер етеді. Мысалы, соңғы онжылдықтарда сайғақ саны күрт азайып кетті. Оларды сақтау үшін қорықтар мен арнайы қорғау бағдарламалары құрылуда.
- Кейбір антилопалар басқа жануарлармен бірге тіршілік ете алады. Олар зебралармен немесе гнулармен аралас табындар құрап, қосымша қауіпсіздікке ие болады. Әртүрлі жануарлар қауымдастықта бір-бірін қауіптен алдын ала ескертіп отырады. Бұл табиғаттағы өзара тиімді ынтымақтастықтың айқын мысалы.
- Антилопалардың секіру қабілеті ерекше. Мысалы, импала үш метрге дейін жоғарыға секіріп, он метрге дейінгі қашықтықты бірден еңсере алады. Мұндай секірулерді олар әрі қашу үшін, әрі күйттеу кезінде күшін көрсету үшін қолданады. Бұл көрініс табиғатта өте әсерлі болып көрінеді.
Антилопалар алуан түрлілігімен, мінез-құлқымен және бейімделу қабілетімен таңғалдырады. Олардың өмірі сынақтарға толы болса да, олар әртүрлі ортада өмір сүре алатын қасиетке ие. Бұл жинақтағы қызықты деректер олардың табиғи болмысын кеңінен танытады. Жабайы табиғат әлемі сіз біле бермейтін ғажайып әрі тамаша деректерге толы екені тағы бір рет дәлелденеді.
