Күріш – әлемдегі ең көне әрі маңызды дақылдардың бірі, ол миллиардтаған адамның ас мәзірінде шешуші рөл атқарады. Көптеген елдерде ол береке, өмір мен құнарлылықтың символына айналған және сан алуан аспаздық дәстүрлердің негізі болып келеді. Бүгінде күріш Антарктикадан басқа барлық құрлықтарда өсіріледі және оның мыңдаған түрлері мен дайындалу тәсілдері бар. Бұл мақалада сіз білмеуі мүмкін қызықты деректер, таңғаларлық деректер және әсерлі деректер ұсынылады, олар күріштің адамзат өміріндегі ерекше орнын ашады.
- Күріш бидайдан кейінгі ең маңызды дәнді дақыл болып саналады және жер бетіндегі ең көп адамды тамақтандырады. Жер шары халқының жартысынан көбі оны күн сайын тұтынады. Азия елдерінде күріш күнделікті ас мәзірінің негізгі бөлігі болып табылады. Оның қоректік құндылығы оны таптырмас қуат көзіне айналдырады.
- Күріштің 40 мыңнан астам сорты бар, олар дәннің пішіні, түсі, дәмі және құрамындағы қоректік заттарымен ерекшеленеді. Ақ, қоңыр, қара және тіпті қызыл түрлері бар, әрқайсысының өзіндік ерекшелігі бар. Мысалы, Қытайда қара күрішті кезінде тек императорлық әулетке арналған тыйым салынған тағам деп атаған. Қазіргі таңда алуан түрлі сорттар ондаған аспаздық тағам жасауға мүмкіндік береді.
- Күріш әртүрлі климаттық жағдайларға бейімделу қасиетіне ие. Оны ылғалды тропикалық аймақтарда да, салқын өңірлерде де өсіреді. Тіпті құрғақшылыққа немесе топырақтағы тұздың көптігіне төтеп бере алатын ерекше сорттар бар. Бұл оны ең төзімді ауылшаруашылық дақылдарының біріне айналдырады.
- Көптеген мәдениеттерде күріштің символдық мәні бар. Жапонияда ол құдайлардың сыйы деп саналады және діни салт-жораларда маңызды орын алады. Үндістанда күріш көбінесе үйлену тойларында құнарлылық пен молшылықтың белгісі ретінде қолданылады. Тіпті Еуропада жас жұбайларға күріш шашу дәстүрге айналған.
- Қытай мен Үндістан – әлемдегі ең ірі күріш өндірушілер. Олар бірге дүниежүзілік өнімнің жартысынан астамын қамтамасыз етеді. Ал Таиланд пен Вьетнам секілді елдер жетекші экспорттаушылар болып саналады. Бұл дақылдың жаһандық экономикадағы маңызын көрсетеді.
- Күріш адамдарға ғана емес, жануарларға да азық ретінде қолданылады. Оның қауызы малға жемге айналса, кебегінен тағамдық және косметикалық май алынады. Қайта өңдеуден қалған қалдықтар қағаз, спирт және құрылыс материалдарын өндіруге пайдаланылады. Осылайша, күріш – қалдықсыз дақыл.
- Кейбір елдерде күріш тұтыну мөлшері өте жоғары. Мысалы, Камбоджа, Лаос және Мьянма тұрғындарының орташа күріш тұтынуы жылына 150 килограмнан асады. Ал Еуропа мен АҚШ-та бұл көрсеткіш әлдеқайда төмен. Бұл күріштің Азия халықтарының өмірімен қаншалықты тығыз байланысты екенін көрсетеді.
- Аспаздықта күріштің қолдану аясы өте кең. Одан суши, палау, ризотто, десерт, сусын және сакэ сияқты алкогольді ішімдіктер жасалады. Әр елдің күрішті дайындаудың өзіндік дәстүрі бар, бұл оны әмбебап өнім етеді. Ол етпен, балықпен, көкөніспен және жеміспен жақсы үйлеседі.
- Күріш алқаптарының экологиялық маңызы зор. Олар құстардың, балықтардың және жәндіктердің түрлі түрлеріне мекен болады. Сонымен қатар күріш өсіру көп су мен адам еңбегін қажет ететін күрделі процесс болып табылады. Бұл оны табиғат пен адамның тығыз байланысқан дақылына айналдырады.
- Археологтар күріштің 9 мың жылдан астам уақыт бұрын өсірілгенін анықтады. Ең көне деректер Қытайдың Янцзы өзені маңынан табылған. Бұл оны адамзат тарихындағы ең көне ауылшаруашылық дақылдарының біріне айналдырады. Күріштің тарихы өркениеттің дамуымен тығыз байланысты.
- Күріш кебегінен алынған май антиоксиданттарға және дәрумендерге бай. Ол теріні және шашты қоректендіретін қасиеті үшін косметологияда кеңінен қолданылады. Асханада бұл майды қуыруға жиі пайдаланады, себебі оның түтіндеу температурасы өте жоғары. Осылайша, ол әмбебап әрі пайдалы өнім саналады.
- Күріш көптеген елдердің экономикасына зор ықпал етеді. Бангладеш, Вьетнам және Таиланд сияқты мемлекеттерде халықтың едәуір бөлігі күріш алқаптарында еңбек етеді. Өндіріс миллиондаған адамға жұмыс беріп, аграрлық сектордың негізін құрайды. Осы себепті күріш тек тағам ғана емес, тіршіліктің көзі болып саналады.
- Әлемде күрішке арналған дәстүрлі мерекелер бар. Жапонияда халық мол егін үшін құдайларға алғыс айтып, фестивальдер өткізеді. Оңтүстік-Шығыс Азияда мұндай рәсімдер әнмен, билермен және құрбандықтармен өтеді. Бұл дәстүрлер адамның күрішпен рухани байланысын айқын көрсетеді.
- Күріш сабаны тұрмыста кеңінен қолданылады. Одан қалпақ, төсеніш, себет және үйлерге шатыр жабындысы жасалады. Азияның ауылдық аймақтарында мұндай бұйымдар әлі күнге дейін кең таралған. Бұл дақылдың әмбебаптығын тағы бір мәрте дәлелдейді.
- Медицинада күріштің орны ерекше. Күріш суы асқазан мен ішек ауруларына пайдалы деп есептеледі. Үндістан мен Қытайдың дәстүрлі медицинасында күріш қайнатпасы дерттен кейінгі әлсіздікті қалпына келтіру үшін қолданылады. Ол энергия беретін және ағзаны күшейтетін өнім ретінде бағаланады.
- Әлемнің әр елінде күрішті ұсынудың өзіндік тәсілдері бар. Үндістанда ол көбінесе карри тағамымен беріледі, Қытайда көкөніс пен соя соусымен, ал Италияда ризотто түрінде дайындалады. Бұл күріштің жаһандық гастрономиядағы әмбебаптығын көрсетеді.
- Селекционерлер климаттың өзгеруіне төзімді жаңа сорттар шығаруды жалғастыруда. Су тасқынына немесе қатты ыстыққа төтеп беретін күріш түрлері жасалуда. Бұл жаһандық жылыну жағдайында азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажет. Сондықтан күріш – болашақтың дақылы.
- Күріш алқаптарының пейзажы әлемдегі ең әсем көріністердің бірі саналады. Қытай, Вьетнам немесе Филиппиндегі таулы террасалы егістіктер адам мен табиғаттың үйлесімін бейнелейді. Олар туристерді қызықтырып, суретшілер мен фотографтарды шабыттандырады. Бұл сұлулық күріштің қосымша құндылығы болып табылады.
Күріш – жай ғана тағам емес, ол өмір мен табиғатпен үйлесімнің шынайы символы. Қызықты деректер оның көне заманнан бүгінге дейін адамзат үшін қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Таңғаларлық деректер оның тұрмыстағы және мәдениеттегі әмбебаптығын ашады. Әсерлі деректер күріштің өркениеттің дамуынсыз елестетуге болмайтын ерекше дақыл екенін дәлелдейді.
