Наполеон III — XIX ғасырдағы Еуропа тарихындағы ең қызықты әрі қайшылықты тұлғалардың бірі. Оның өмірі қуғын-сүргіннен Франция императоры атануға дейінгі жолды қамтиды, ал оның билігі терең әлеуметтік, экономикалық және саяси өзгерістер кезеңіне айналды. Ол тек Наполеон Бонапарттың жиені ғана емес, Франция мен Еуропа тарихында өзіндік орны бар, дербес тарихи кейіпкер болды. Наполеон III жүзеге асырған реформалар мен жобалар елдің қазіргі дамуына да әсерін тигізуде. Бұл мақалада сіз білмеуі мүмкін қызықты және танымдық деректер жинақталған.
- Наполеон III, шын аты Луи-Наполеон Бонапарт, Францияның Екінші республикасындағы жалғыз президент әрі елдің соңғы монархы болды. Ол 1848 жылы президент болып сайланып, төрт жылдан кейін диктатура орнатып, өзін император деп жариялады. Осылайша, ол демократиялық жолмен билікке келіп, оны автократияға айналдырған алғашқы француз болды. Бұл әрекеті замандастары арасында үлкен дау тудырды.
- Императорлық тегі болғанымен, Луи-Наполеон өмірінің көп бөлігін қуғында өткізді. Наполеон I тақтан тайдырылған соң, оның отбасы саяси ықпалынан айырылып, Луи Швейцарияда, Италияда және Ұлыбританияда тұрды. Ол бірнеше рет Францияға оралып, төңкеріс жасауға тырысқанымен, сәтсіз аяқталды. Тек 1848 жылғы революциядан кейін ол саясатқа заңды түрде орала алды.
- Наполеон III Францияда жалпыхалықтық ерлер дауыс беруімен сайланған алғашқы президент болды. Бұл Еуропадағы демократияның дамуындағы маңызды қадам саналады, дегенмен ол кейін республиканы жойды. Халықтың, әсіресе шаруалар мен жұмысшылардың арасында оның танымалдығы Наполеон I бейнесін тиімді пайдалануының арқасында артты. Ол өзінің атақты ағасының аңызын саясатта шебер қолдана білді.
- Билікке келген соң Наполеон III Парижді ауқымды қайта құруды бастады. Барон Османның басшылығымен кең даңғылдар, жаңа саябақтар және кәріз жүйесі салынды. Бұл өзгерістер тек қаланың келбетін ғана емес, болашақ көтерілістер кезіндегі баррикадалардың алдын алуға да көмектесті. Париж осыдан кейін заманауи еуропалық қаланың үлгісіне айналды.
- Наполеон III Францияның индустрияландыруына үлкен көңіл бөлді. Оның кезінде 20 мың шақырымнан астам теміржол салынды, банк жүйесі дамыды және жаңа фабрикалар ашылды. Сондай-ақ телеграфтық байланыс және теңіз порттары кеңейтілді. Оның экономикалық саясаты авторитарлық басқарумен қатар либералдық сипаттарға ие болды.
- Ол Францияның Еуропадағы ықпалын арттыруға ұмтылып, белсенді сыртқы саясат жүргізді. Наполеон III Қырым соғысына араласып, Италияның бірігуін қолдады және Африка мен Азиядағы отарлық кеңеюге атсалысты. Алайда оның әрекеттері әрдайым сәтті бола бермеді және жиі сынға ұшырады. Көптеген сыртқы саяси авантюралар оның биліктен кетуіне себеп болды.
- Ең ауыр жеңілісі — 1870 жылғы Франко-пруссия соғысы болды. Седан шайқасындағы жеңілістен кейін Наполеон III пруссиялық армияға тұтқынға түсті, ал Екінші империя құлады. Бұл соғыс Германияның Пруссияның басшылығымен бірігуіне жол ашты. Жеңіліс француз халқының санасында терең жара қалдырды.
- Наполеон III бірнеше ай тұтқында болғаннан кейін Ұлыбританияға жер аударылды. Ол өмірінің соңына дейін Кент графтығындағы Чизлхерст қаласында тұрды. 1873 жылы ол қуықтағы ісікке жасалған операциядан кейін қайтыс болды. Оның өлімі Францияда дерлік елеусіз қалды, себебі ел қазірдің өзінде республика ретінде өмір сүріп жатқан еді.
- Ол ғылым, техника және мәдениетті қолдаған қайраткер болды. Наполеон III ғылыми экспедициялар, білім беру және әскери санитарияны дамытуға демеушілік көрсетті. Ол Лувр мұражайын көпшілікке қолжетімді етуді жақтады және археологиялық зерттеулерді қаржыландырды. Сонымен қатар оның тұсында әлеуметтік тұрғын үй бастамалары алғаш рет қолға алынды.
- Наполеон III геосаясатқа қызығушылық танытып, саяси теория жөнінде еңбектер жазды. Ол билікке келмей тұрып-ақ «Наполеон идеялары» атты еңбегін жарыққа шығарды, онда ұлттық мүддеге негізделген қуатты империялық мемлекет туралы көзқарасын білдірді. Оның саяси философиясында авторитаризм мен әлеуметтік реформизм ұштасқан. Бұл идеялар Еуропа саясаткерлерінің арасында да талқыланды.
- Испан ақсүйегі Ежения де Монтихоға үйленуі оның билігінің заңдылығын күшейтетін саяси одақ болды. Императрица Ежения сарай өміріне белсенді араласып, қайырымдылық, медицина және білім салаларына үлес қосты. Олардың жалғыз ұлы — Империя ханзадасы — Оңтүстік Африкада британ армиясы қатарында қаза тапты. Бұл қайғылы оқиға Бонапарттар әулетінің символикалық аяқталуын білдірді.
- Ұзақ уақыт бойы Наполеон III есімі Францияда жеңіліс пен масқарамен байланысты болды. Алайда ХХ және ХХІ ғасырлардағы тарихшылар оның елді дамытуға қосқан үлесін қайта қарастырды. Қазіргі таңда ол реформатор ретінде бағаланады, дегенмен оның әдістері әрдайым қолдау таппаған. Оның дәуірі Франция тарихындағы маңызды кезең болып қала бермек.
Бұл Наполеон III туралы сіз біле бермейтін қызықты деректер оның тұлғасының ауқымын және оның билік құрған кезеңінің күрделілігін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Император бейнесінің артында дәстүр мен жаңашылдықты біріктіруге тырысқан стратег, ойшыл және реформатор тұрғанын көпшілік біле бермейді. Оның реформалары, мәдени саясат пен қала құрылысы жобалары мол мұра қалдырды. Наполеон III әлі күнге дейін даулы, бірақ зерттеуге тұрарлық тарихи тұлға болып отыр.
