Үлкен Аю көлі — Солтүстік Американың ең әсерлі табиғи су қоймаларының бірі, Канададағы Солтүстік-Батыс территорияларында орналасқан. Бұл аймақты жабайы табиғат, ну ормандар мен мұзды пейзаждар қоршап тұр, олар Арктика табиғатының алғашқы қалпын сақтап қалған. Көл тек көлемімен емес, сонымен қатар экологиялық, геологиялық және тарихи маңыздылығымен де таңғалдырады. Көптеген адамдар бұл жердің қаншалықты маңызды екенін білмейді, бірақ ол Канададағы нағыз табиғи қазына болып саналады. Төмендегі қызықты деректер Үлкен Аю көлі туралы жаңа көзқарас қалыптастыруға көмектеседі.
- Үлкен Аю көлі — Солтүстік Америкадағы көлемі жағынан төртінші орында, Жоғарғы, Гурон және Мичиган көлдерінен кейін орналасқан. Оның ауданы шамамен 31 000 шаршы шақырымды құрайды, бұл Бельгия немесе Израиль сияқты елдерден де үлкен. Бұл көл толығымен Канаданың шекарасында орналасқан ең ірі көл болып саналады.
- Көлдің атауы жергілікті дене халқының тілінен шыққан, онда «сауту» сөзі «аю» дегенді білдіреді. Аңыздарға сәйкес, бұл өңірде бұрын ірі ақ аюлар мекендеген, сондықтан көлге осындай атау берілген. Бүгінгі күні «Сауту» атауы осы аймақтағы байырғы халықтың атауы ретінде де қолданылады.
- Бұл көл мұздық кезеңінен кейін, шамамен 10 000 жыл бұрын пайда болған. Сол кездегі мұздар шегінген соң, көлдің қазіргі пішіні қалыптасты. Сондықтан оның суы өте таза әрі салқын болып қала береді.
- Көлдің тереңдігі 440 метрден асады, бұл оны әлемдегі ең терең он көлдің қатарына қосады. Кейбір жерлерінде су күн сәулесін мүлдем өткізбейді және өте суық болып қала береді. Тіпті жаз айларында да төменгі қабаттардағы су температурасы өзгермейді.
- Үлкен Аю көлі жылдың көп бөлігінде мұзбен жабылады, әдетте қарашадан маусымға дейін. Осы уақытта оның бетінде қалың мұз қабаты түзіліп, оны жергілікті тұрғындар қысқы жол ретінде пайдаланады. Мұз үстімен шалғайдағы елді мекендерге азық-түлік пен жүк тасымалданады.
- Көлде көптеген балық түрлері мекендейді, олардың ішінде ең танымалы — арктикалық голец пен көл форелі. Кейбір балықтар өте ірі болып өсіп, спорттық балық аулау нысанына айналады. Мұнда салмағы 20 килограммнан асатын форель аулау сирек емес.
- Үлкен Аю көлінің суы әлемдегі ең таза сулардың бірі болып есептеледі. Тазалығы соншалық, бірнеше метр тереңдіктегі түбі көрінеді. Бұл көл экологиялық зерттеулер мен климат өзгерістерін қадағалау үшін маңызды нысанға айналған.
- Көлдің оңтүстік жағалауында Делин деген шағын елді мекен орналасқан — бұл көлдің маңындағы жалғыз тұрақты тұрғын мекені. Онда шамамен 500 адам тұрады, көбісі сауту халқының өкілдері. Делин — Канададағы ең шалғай орналасқан қоныстардың бірі болып саналады.
- Көл бес үлкен шығанақтан тұрады, олар құрлыққа терең еніп, көлге дерлік бесбұрышты пішін береді. Әрбір шығанақтың өз атауы бар және олар ұзын жағалау сызығын құрайды. Бұл жағалау сызығының ұзындығы 2700 километрден асады.
- Көл байырғы халықтардың дәстүрлі мәдениетінде ерекше орын алады. Олар бұл судың емдік қасиеті бар деп сенеді және оны рухани ритуалдарда қолданады. Аңыздар мен салт-дәстүрлер ұрпақтан ұрпаққа беріледі.
- 1930-жылдары көлдің маңында уран мен күміс кен орындары табылып, аймақта геологиялық зерттеулер басталды. Бұл өңір Канададағы маңызды пайдалы қазбалар өндіру аймағына айналды. Алайда экологиялық қауіптерге байланысты кеніштердің көбі жабылған.
- Бұл өңірде субарктикалық климат басым, мұнда қысы ұзақ әрі суық, ал жазы қысқа және жылы. Қаңтар айында орташа температура –30 градусқа дейін төмендесе, шілдеде 20 градустан асады. Мұндай климат флора мен фаунаның ерекше түрлерін қалыптастырады.
- Үлкен Аю көлі Маккензи өзенінің су алабына кіреді — бұл Солтүстік Американың ең ұзын өзендерінің бірі. Көлден Бейар өзені ағып шығып, Маккензи өзеніне құяды. Бұл су жолы өңірдің гидрологиялық жүйесінде маңызды рөл атқарады.
- Ашық күндері көлдің үстінен солтүстік шұғыласы жиі көрінеді. Бұл ерекше табиғи құбылыс жоғары географиялық ендікте жиі кездеседі. Көптеген туристер мен ғалымдар бұл құбылысты тамашалау үшін осы жерге арнайы келеді.
- Көл маңында жолдар жоқтың қасы, сондықтан көлік қатынасы негізінен әуе көлігі арқылы жүзеге асады. Мұнда шағын ұшақтар мен гидроұшақтар жиі қолданылады. Бұл көлдің жабайы табиғатын әрі оқшауланған күйін айқындай түседі.
Бұл қызықты деректер Үлкен Аю көлі туралы бұрын-соңды естімеген мәліметтерді ашып береді. Табиғи сұлулығы мен бірегейлігімен танылған бұл көл — экология мен ғылым үшін ғана емес, сонымен қатар жергілікті халықтардың мәдениеті үшін де құнды орын. Мұндай өңірлерді танып-білу — Жер шарының алуан түрлілігі мен байлығын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
