Оңтүстік мұхит – ғаламшарымыздағы ең ерекше әрі құпияға толы су айдыны, оның таңғаларлық әрі қызықты фактілерін көпшілік білмеуі мүмкін. Бұл мұхит Антарктиданы қоршап жатыр, оның суы мен жағалауы сирек кездесетін жануарларға, табиғаттың ерекше құбылыстарына толы. Оңтүстік мұхит зерттеушілерді қатал климатымен, таңғаларлық тіршілік иелерімен және әлі толық зерттелмеген табиғи үдерістерімен қызықтырады. Бұл аймақ жер шарымыздың климатына зор әсер етіп, ежелгі дәуірлердің көптеген құпиясын сақтап отыр. Оңтүстік мұхит туралы бұрын-соңды естімеген қызықты және тамаша мәліметтермен танысуға шақырамын.
- Оңтүстік мұхит әлемдегі ең жас мұхит саналады, өйткені оны жеке географиялық аймақ ретінде 2000 жылы Халықаралық гидрографиялық ұйым ресми түрде бөліп көрсетті. Бұған дейін оның сулары Тынық, Атлант және Үнді мұхиттарының бөлігі болып есептелді.
- Мұхит Антарктиданы толық қоршап, оның жағалауынан бастап оңтүстік ендіктің 60-параллеліне дейін созылады. Дәл осы ендік басқа мұхиттар аяқталып, Оңтүстік мұхит басталатын шекара болып есептеледі.
- Оңтүстік мұхиттың ауданы шамамен 20,3 миллион шаршы шақырымды құрайды, бұл оны көлемі жағынан әлемдегі төртінші мұхит етеді. Ол тек Тынық, Атлант және Үнді мұхиттарынан ғана кіші.
- Мұхит сулары ең күшті желдер мен алып толқындарымен белгілі, кейде толқын биіктігі 15–20 метрге дейін жетеді. Бұл аймақта жиі қатты дауылдар болып тұрады, бұл кеме жүзуді және экспедицияларды қиындатады.
- Оңтүстік мұхиттың ерекшелігі – оның суының бірегей айналымында, оны Антарктикалық айналма ағысы деп атайды. Бұл – Жердегі ең қуатты мұхиттық ағыс, ол Антарктиданы айнала алып су массаларын қозғалысқа келтіреді.
- Мұхиттың беткі суының температурасы жыл бойы өте төмен, тіпті минус 2 градусқа дейін төмендеуі мүмкін. Тұздылығының арқасында су қатпайды, тіпті температура нөлден төмен болса да сұйық күйінде қалады.
- Оңтүстік мұхит – ерекше жануарлардың мекені, олардың қатарында киттер, теңіз итбалықтары, Уэдделл итбалығы, Адели және император пингвиндері бар. Бұл суларда тіпті мұздай суда өмір сүруге бейімделген сирек балық түрлері де кездеседі.
- Мұнда әлемдегі ең ірі айсбергтер түзіледі, олардың кейбірі шағын қаладай үлкен болуы мүмкін. Белгілі жағдайларда Оңтүстік мұхиттағы айсбергтер мыңдаған шақырым жылжып, тіпті Жаңа Зеландияның жағалауына дейін жетеді.
- Бұл мұхитта өсетін балдырлар мен планктон бүкіл қоректік тізбектің негізі болып табылады және әлемдік мұхиттағы оттегі мен көмірқышқыл газы мөлшерін реттеуде үлкен рөл атқарады.
- Оңтүстік мұхит Жер климатына үлкен ықпал етеді, оның салқын ағыстары ауа массаларын салқындатып, оңтүстік жарты шарда күрделі ауа райы жүйелерін қалыптастырады. Мұхиттың сулары атмосферадан көп мөлшерде көмірқышқыл газын сіңіреді, бұл жаһандық жылыну үдерісін баяулатуға көмектеседі.
- Оңтүстік мұхитты зерттеушілер қатал ауа райы, қалың мұз қабаты және маңында тұрақты елді мекендердің болмауы себепті көптеген қиындықтарға тап болады. Көптеген экспедициялар тек жаз айларында, мұз аздап шегінген кезде ғана өтеді.
- Мұхит түбінде көптеген суасты таулар, рифтер мен шұңғымалар бар, олар әлі толық зерттелмеген. Ғалымдар мұнда ғылымға белгісіз жануарлар мен микроағзалардың бар екенін болжайды.
- Оңтүстік мұхит әлемдегі ең таза мұхиттардың бірі болып саналады, бірақ соңғы онжылдықтарда жаһандық ағыстар арқылы бұл аймаққа микропластик пен басқа да ластаушылар жиі түсе бастады.
- Антарктиданы шайып жатқан мұзды жамылғыда Жердегі тұщы судың 90 пайызға жуығы шоғырланған. Жыл сайын мұздың бір бөлігі еріп, мұхитқа қосылып, Дүниежүзілік мұхит деңгейіне әсер етеді.
- Оңтүстік мұхиттың сулары мұз бен қардың мол мөлшеріне байланысты ерекше көкшіл түске ие. Ашық күндері мұхит суы мөлдір болып көрінеді, ал жел бетін толқынды әрі көркем етеді.
- Бұл жерде үнемі полярлық шұғыла байқалады – бұл табиғаттың ең әсем құбылыстарының бірі, ол Оңтүстік мұхиттың түнін ерекше сиқырлы етеді. Полярлық шұғыла зерттеу кемелерінің бортынан да көрінеді.
- Антарктида жағалауындағы ғылыми станциялар азық-түлік, жанармай және жабдықтар жеткізу үшін Оңтүстік мұхитқа тәуелді. Мұзды бұзып өтетін кемелер зерттеушілер үшін шынайы құтқарушыға айналады.
- Су температурасының төмендігі мен тұздылықтың ерекшелігіне байланысты бұл мұхитта органикалық қалдықтар өте баяу ыдырайды. Бұл ежелгі теңіз жәндіктерінің қалдықтарының жақсы сақталуына мүмкіндік береді.
- Мұнда әлемдегі ең үлкен антарктикалық криль популяциясы тіршілік етеді – олар киттер, пингвиндер мен теңіз құстарының негізгі қорегі болып табылады. Олардың жалпы салмағы жүздеген миллион тоннаға жетеді деп бағаланады.
- Әр түрлі тарихи кезеңдерде Оңтүстік мұхит батыл экспедициялардың аренасы болған, олардың қатарында Эрнест Шеклтон мен Роберт Скоттың әйгілі сапарлары бар, олар Оңтүстік полюске жетуге тырысқан.
- Дрейк және Брансфилд бұғаздары Оңтүстік мұхитты Атлант және Тынық мұхиттарымен байланыстырады, олар әлемдегі ең дауылды теңіз жолдарына жатады. Бұл жерде өте күшті дауылдар мен алып толқындар жиі байқалады.
- Оңтүстік мұхитта жаңа географиялық нысандар, айсбергтер және тіпті рифтер әлі де тіркеліп отырады, олар мұздың үнемі қозғалуынан пайда болады және жоғалады.
- Оңтүстік мұхиттың бірегей табиғи жағдайлары әлемнің түкпір-түкпірінен келген ғалымдарды қызықтырады, өйткені мұнда жаһандық климаттық өзгерістер, мұз дәуірлерінің тарихы мен Жердегі тіршіліктің дамуы туралы деректер алуға болады.
- Халықаралық келісімдер Оңтүстік мұхитта балық аулау, ресурс өндіру және ғылыми жұмыстарды қатаң реттейді, оның экожүйелерін болашақ ұрпақ үшін сақтау мақсаты қойылған.
- Қашықтығы мен қаталдығына қарамастан, Оңтүстік мұхит Жердегі тіршіліктің тепе-теңдігін сақтау үшін аса маңызды, себебі оның сулары басқа мұхиттарға және жер шарының климаттық жүйелеріне әсер етеді.
Бұл ғажайып әрі таңғаларлық фактілер Оңтүстік мұхиттың әлі толық ашылмаған құпиялар әлеміне көз жібереді. Оның кеңістігі ғалымдар мен саяхатшыларды жаңа жаңалықтар ашуға ынталандырады, ал қатал табиғат ерекше батылдық пен тапқырлықты талап етеді. Мұндай мекендер планетамыздың ұлылығы мен алуан түрлілігін еске салады, әрі табиғи байлықтарды қорғау қажеттігін көрсетеді. Оңтүстік мұхит туралы қызықты мәліметтер нағыз шытырман оқиғалардың лебін сезінуге және беймәлім дүниеге қадам басуға мүмкіндік береді.
