Теңіздер – Жер бетіндегі ең жұмбақ әрі өмірге бай табиғи аймақтардың бірі. Олар жаһандық климатқа, тіршілік иелерінің таралуына және адамзат өркениетінің дамуына зор әсер етеді. Әрбір теңіз өзіндік қасиеттері, табиғи ерекшеліктері және экологиялық маңыздылығымен таң қалдырады. Көпшілікке белгілі деректерден бөлек, аз зерттелген немесе бұрын-соңды естімеген фактілер де бар. Төменде теңіздер туралы сіз білмеген қызықты әрі танымдық мәліметтер ұсынылады.
- Әлемдегі ең тұзды теңіз — Қызыл теңіз. Ол мұхитпен тікелей жалғаспаған, сондықтан су айналымы әлсіз және булану деңгейі өте жоғары. Осы себепті тұздылығы 40 промилледен асып, басқа теңіздерден ерекшеленеді.
- Өлі теңіз теңіз деп аталса да, іс жүзінде ол — тұзды көл. Оның тұздылығы мұхиттардан бірнеше есе жоғары, сондықтан адам денесі суда оңай қалқып тұрады. Мұндай қатал ортада тек кейбір микроағзалар ғана өмір сүре алады.
- Саргасс теңізі – жағалауы жоқ жалғыз теңіз. Ол Атлант мұхитының ортасында орналасып, ағындардың шеңберінде пайда болған. Бұл аймақта саргассум атты балдырлар көптеп кездеседі, сондықтан теңіз сонымен аталған.
- Теңіздерде тіршілік ететін жануарлар мен өсімдіктердің саны кез келген биомнан асып түседі. Мұнда балықтар, медузалар, киттер, моллюскалар және түрлі маржан түрлері мекендейді. Жыл сайын ғалымдар теңіз түбінен жаңа тіршілік иелерін ашып отырады.
- Әлемдегі ең тайыз теңіз — Азов теңізі. Оның орташа тереңдігі шамамен 7 метрді құрайды. Сол себепті жазда тез жылынып, демалушылар арасында танымал орынға айналған.
- Ең терең теңіз — Филиппин теңізі, оның тереңдігі 10 мың метрден асады. Мұнда Мариан шұңғымасы орналасқан, бұл аймақ әлі күнге дейін толық зерттелмеген.
- Теңіз суының түсі маусымға, климатқа және микроағзалардың белсенділігіне байланысты өзгереді. Мысалы, Қара теңіз кейде фитопланктондардың көбеюінен жасыл немесе көгілдір түске енеді. Мұндай құбылыстар Балтық теңізінде де байқалады.
- Теңіз ағындары жер бетінің климатына тікелей әсер етеді. Ең әйгілі мысал — Гольфстрим ағысы, ол Кариб теңізінен басталып, Еуропаға жылу жеткізеді. Сол себепті кейбір елдерде қыс жұмсақ өтеді.
- Кейбір теңіз аймақтары су асты иірімдерімен және күрделі ағындармен ерекшеленеді. Атлант мұхиты мен Кариб теңізінің арасында орналасқан Бермуд үшбұрышы туралы түрлі жұмбақтар мен аңыздар бар. Бұл аймақ жиі кемелер мен ұшақтардың жоғалуымен танымал.
- Теңіз суында аз мөлшерде болса да, алтын бар. Сарапшылардың есебі бойынша барлық мұхиттар мен теңіздерде 20 миллион тоннадан астам алтын еріген күйінде кездеседі. Алайда оны тиімді түрде алу технологиялары әлі дамымаған.
- Теңіз булану арқылы бұлттар түзіп, жауын-шашынның негізгі көзіне айналады. Теңіз маңындағы аймақтарда ауа-райы ылғалды әрі жұмсақ болып келеді. Бұл табиғи айналым егіншілік пен су ресурстарына зор әсер етеді.
- Кейбір теңіздерде түнде жарқырайтын тіршілік иелері мекендейді. Бұл биолюминесценция құбылысы Мальдив аралдарында, Тайландта және Пуэрто-Рикода жиі байқалады. Түнгі уақытта теңіз суының жарқырауы ерекше әсер қалдырады.
- Теңіздер — теңіз тұзын өндірудің басты көзі. Бұл үшін арнайы лагуналарда су буланып, тұз қалдығы қалады. Мұндай әдіс мыңдаған жылдардан бері қолданылып келеді және экологияға зияны аз.
- Солтүстік теңіз, Парсы шығанағы мен Мексика шығанағында мұнай мен газ кен орындары мол. Бұл аймақтарда теңіз платформаларынан қазба байлықтар алынады. Бірақ мұнай апаттары экологияға үлкен қауіп төндіреді.
- Жерорта теңізінде микропластиктің шоғырлануы өте жоғары. Бұл аймақта кемелер көп жүзіп, туризм дамыған әрі мұхитпен су алмасу шектеулі. Микропластик теңіз тіршілігіне қауіпті әрі тағам арқылы адам организміне енуі мүмкін.
- Кейбір теңіздерде суасты өзендері болады. Бұл тығыздығы мен температурасы әртүрлі су қабаттарының түбімен жеке ағыс ретінде қозғалуына байланысты. Мұндай құбылысты Қара теңізде де кездестіруге болады.
- Теңіздердің көпшілігі тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде пайда болған. Жер қыртысындағы қозғалыстар жаңа теңіз бассейндерін қалыптастырып, ескілерінің пішінін өзгертеді. Бұл үрдіс бүгінгі күнге дейін жалғасуда.
- Теңіз суында йод, кальций, магний және калий сынды пайдалы минералдар бар. Сол себепті теңізде шомылу теріге және тыныс алу жүйесіне оң әсер етеді. Теңіз ауасы адамның жалпы жағдайына да жағымды ықпал етеді.
- Адам әрекетінен кей теңіздер толықтай жойылуға шақ тұр. Арал теңізі — осыған мысал, ол суармалы егіншілік үшін өзен ағысын бұру нәтижесінде тартыла бастады. Бұл үлкен экологиялық апатқа әкеліп соқты.
Теңіздер — табиғаттың ең ғажап әрі нәзік байлықтарының бірі. Олар тек су қоймасы ғана емес, жер шарының экологиялық тепе-теңдігін сақтауда маңызды рөл атқарады. Теңіздер туралы осы қызықты мәліметтер олардың көпқырлы және құпиялы әлемін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Табиғатты сақтау — баршамыздың ортақ міндетіміз.
