Термалды бұлақтар адамзат назарын ертеден-ақ өзіне тартып келген ерекше табиғи құбылыс саналады. Олар денсаулыққа пайдалы қасиеттерімен, ерекше көрінісімен және температуралық айырмашылықтарымен көпшілікті таңғалдырады. Мұндай ыстық сулар демалыс орны ретінде ғана емес, ғылыми зерттеулердің де маңызды нысаны болып табылады. Бұл мақалада сіз бұрын білмеуіңіз мүмкін термалды бұлақтар туралы қызықты мәліметтермен танысасыз.
- Термалды бұлақтар жер астындағы геотермалдық белсенділік нәтижесінде пайда болады, мұнда жер бетіне түскен су тереңге сіңіп, магманың жылуымен қызады да, қайтадан жоғары көтеріледі. Бұл процесс ондаған жылдарға созылуы мүмкін. Сөйтіп, біз кәдімгі жаңбыр немесе жерасты суын емес, планетаның ішкі қабаттарын аралап шыққан суды көреміз.
- Кейбір термалды бұлақтардың температурасы 90°C-тан асады, дегенмен көпшілігінің орташа температурасы 30–60°C шамасында. Исландия немесе Камчатка секілді аймақтарда кейбір бұлақтардағы су соншалықты ыстық, ол жерде жұмыртқа пісіріп немесе тағам дайындауға болады. Жергілікті халықтар бұл мүмкіндікті тұрмыста жиі пайдаланады.
- Мұндай ыстық суларда тек термалды ортада өмір сүре алатын ерекше микроағзалар тіршілік етеді. Олар термофилдер немесе гипертермофилдер деп аталады және жоғары температурада тіршілік етуге бейімделген. Осындай ағзаларды зерттеу арқылы ғалымдар гендік инженерия мен биотехнология саласында маңызды жаңалықтар ашты.
- Әлемнің көптеген мәдениеттерінде термалды бұлақтар емдік қасиеті бар киелі орын ретінде қабылданған. Мәселен, Жапонияда онсэн деп аталатын дәстүр бар — ыстық суға шомылып, демалып, рухани тазалану. Ал Еуропада ежелгі Рим дәуірінен бері термалды моншалар тазалық пен сауығу көзі ретінде кең қолданылған.
- Кейбір бұлақтардағы судың түсі минералдар мен бактериялардың әсерінен өзгеріп тұрады. Мысалы, АҚШ-тағы Йеллоустоун саябағындағы Morning Glory Pool көгілдір, сары және қызғылт түстерге боялған, бұл түстер арнайы термофильді ағзалардан пайда болады. Мұндай түстер тек саяхатшыларды қызықтырып қоймай, ғалымдардың да назарында.
- Термалды бұлақтар кейде әктасты немесе кремнийлі сатылар жасап, табиғи каскадтар түзеді. Ең танымал мысалдар — Түркиядағы Памуккале мен АҚШ-тағы Маммот Спрингс. Бұл терассалар ғасырлар бойы минералдардың тұнбасынан түзіліп, керемет көріністер қалыптастырады.
- Көптеген ыстық бұлақтарда суға шомылуға болады, алайда кейбіреулері күкіртсутек немесе басқа да зиянды заттардың жоғары мөлшеріне байланысты қауіпті болуы мүмкін. Әсіресе, қышқылдығы жоғары бұлақтар адам үшін өте қауіпті, мысалы Доминика аралындағы Boiling Lake. Мұндай жерлер әдетте қоршалып, арнайы ескерту белгілерімен жабдықталады.
- Жаңа Зеландияда әлемдегі ең ірі геотермалдық аймақтардың бірі — Вай-О-Тапу орналасқан. Мұнда көптеген ыстық сулар, балшықты көлдер мен гейзерлер бар. Бұл аймақ түрлі түсті көріністерімен және күкірттің ерекше иісімен ерекшеленеді.
- Кейбір термалды бұлақтар теңіз түбінде орналасқан, оларды судың бетінде байқап білу қиын. Мұндай құбылыстар Италия, Грекия және Жапония жағалауында кездеседі. Бұл жерлерде су айтарлықтай жылырақ, кейбір сүңгушілер денсаулыққа пайдалану үшін осы ағындарды зерттейді.
- Гималай тау жоталарында теңіз деңгейінен 3000 метр биіктікте орналасқан термалды бұлақтар бар. Мұндай жерде суға түсу ауа райының суықтығы мен судың ыстығы арасындағы ерекше контрастты сезіндіреді. Бұл бұлақтар буддалық монахтар үшін киелі орын саналады.
- Геотермалдық энергияны пайдалану мақсатында көптеген елдер термалды бұлақтарды электр қуатына айналдырып отыр. Мысалы, Исландия халқының 85 пайызынан астамы үй жылытуын осындай энергия көзі арқылы жүзеге асырады. Бұл табиғи ресурстарды ұтымды пайдаланудың жарқын үлгісі.
- Жер сілкіністері немесе жанартау атқылауы салдарынан кейбір термалды бұлақтар уақытша немесе мүлде жоғалып кетуі мүмкін. Мұндай жағдайлар белсенді геологиялық аймақтарда жиі тіркеледі. Кейде ескі бұлақтың орнына жаңа көздер пайда болады, бұл жер астындағы процестердің үздіксіз өзгеріп отыратынын көрсетеді.
- Кейбір мемлекеттерде термалды бұлақтар негізгі туристік нысанға айналған және мемлекетке табыс әкеліп отыр. Мысалы, Венгрияның Будапешт қаласында 100-ден астам бұлақ бар, және бұл қала Еуропадағы ең ірі шипажайлардың бірі саналады. Жыл сайын миллиондаған турист осында келіп ем-дом қабылдайды.
- Кейбір термалды бұлақтардағы судың түсі мен температурасы тәулік бойы өзгеріп отырады, бұл олардың астындағы магмалық процестермен байланысты. АҚШ-тың Колорадо штатында таңертең салқын, ал кешке қарай ыстық болатын бұлақтар бар. Бұл тіпті тәжірибелі геологтар мен саяхатшыларды таңғалдыруы мүмкін.
- Латын Америкасының Перу және Чили сияқты елдерінде жергілікті қауымдар термалды суды тері ауруларын, буын ауруларын және тыныс алу жолдарының сырқаттарын емдеуде ғасырлар бойы қолданған. Бұл дәстүрлі халық медицинасынан бастау алады.
- Белгілі бір аймақта термалды бұлақтың болуы ол жердегі жанартау қаупінің бар екенін де көрсетеді. Көпшілігі қауіпсіз болғанымен, ғалымдар олардың белсенділігін қадағалап отырады. Бұл әсіресе халық тығыз орналасқан аймақтар үшін өте маңызды.
Бұл термалды бұлақтар туралы қызықты мәліметтер олардың табиғаттағы маңызын айқын көрсетеді. Олар сұлулығымен ғана емес, сонымен қатар ғылыми, энергетикалық және емдік тұрғыдан да құнды. Осындай бұлақтарды зерттеу арқылы адамзат Жер планетасының ішкі құрылымын тереңірек түсіне түсуде. Табиғаттың осындай ғажайыптары бізді Жердің тірі, қозғалыстағы әлем екеніне тағы да көз жеткізеді.
