Танганьика — бұл жай ғана африкалық көл емес, көптеген бірегей тарихты сақтаған нағыз табиғи керемет. Танзания, Замбия, Бурунди және Конго Демократиялық Республикасы шекарасында орналасқан бұл көл Африканың географиясы, биологиясы және тарихы тұрғысынан ерекше маңызға ие. Оның терең сулары ерекше экожүйені жасырып жатыр, ал жағалаулары ғылыми жаңалықтар мен отарлық қақтығыстардың куәсі болған. Бұл мақалада сіз білмеуі мүмкін таңғаларлық әрі қызықты мәліметтер жинақталған.
- Танганьика — әлемдегі тұщы көлдер арасында тереңдігі жағынан Байкалдан кейінгі екінші орында. Оның ең терең жері 1470 метрден асады, ал орташа тереңдігі шамамен 570 метрге жетеді. Бұл көрсеткіш оны Африкадағы ең терең көл етеді. Төменгі қабаттардағы су қозғалыссыз болып, көмірқышқыл газы мен метанға қаныққан.
- Танганьика тектоникалық жолмен пайда болған, яғни Жер қыртысының жарықтары нәтижесінде қалыптасқан. Ол Шығыс Африка рифт жүйесінің бөлігі болып табылады және бұл аймақтың бедерін ерекше етеді. Көлдің ұзындығы 670 километрден асады, ал ені 50 километрге дейін жетеді. Бұл оны жер бетіндегі ең ұзын көлдердің біріне айналдырады.
- Көлде 350-ден астам балық түрі бар, олардың жартысынан көбі эндемик болып табылады. Ең танымалдары — цихлидтер, оларды ихтиологтар зерттеп, аквариум әуесқойлары бүкіл әлем бойынша өсіреді. Танганьикадағы балықтардың эволюциясы өз бағытымен дамып, бұл көлді биологиялық ғылым үшін ерекше зертханаға айналдырды. Мұнда микроэволюция мен бейімделудің сирек мысалдары кездеседі.
- Көл суы өте таза әрі мөлдір, сондықтан арнайы құралдарсыз-ақ су асты тіршілігін көруге болады. Су өсімдіктері мен фитопланктон экожүйенің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Көлдің терең қабаттары араласпайды, бұл ерекше тіршілік жағдайларын тудырады. Су температурасы жыл бойы айтарлықтай өзгермей, көптеген түрлер үшін қолайлы болып қалады.
- Танганьика жергілікті халық үшін азық-түлік көзі ретінде маңызды рөл атқарады, әсіресе балық аулау саласында. Жыл сайын ондаған мың тонна балық ауланады, ол ішкі тұтыну мен экспорт үшін пайдаланылады. Негізгі кәсіптік түрлер — тилапия, капента және жайын балықтарының бірнеше түрі. Балық аулау — бұл жай ғана экономика емес, сонымен қатар жағалаудағы қауымдастықтардың мәдени дәстүрі.
- Көл маңында бірнеше ұлттық парктер мен қорықтар бар, олар флора мен фаунаны қорғайды. Солардың ішіндегі ең танымалы — Махале ұлттық паркі, онда табиғи жағдайда шимпанзелердің ең ірі популяцияларының бірі мекендейді. Бұл аймақтың алыстығы табиғатты бастапқы қалпында сақтауға ықпал етеді. Туристер мұнда жануарларды табиғи ортасында тамашалау мүмкіндігіне ие.
- Танганьика тарихи жағынан да маңызды, себебі ол Германия, Бельгия және Ұлыбритания арасындағы отарлық бәсекелестіктің алаңы болған. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде бұл жерде отарлық флоттар арасында әскери қақтығыстар өтті. 1915 жылы ағылшындар джунгли арқылы қайық тасымалдап, қарсыластың кемелерін басып алу операциясын жүзеге асырды. Бұл оқиға Африкада болған соғыстардың ең ерекше эпизодтарының бірі ретінде есте қалды.
- Танганьика атауы банту тілінен шыққан және шамамен «жазықта ағып жатқан үлкен су» деген мағына береді. Бұл атау жергілікті халықтар үшін көлдің маңыздылығын білдіреді. Бүгінде «Танганьика» сөзі Занзибармен бірігуге дейін жеке мемлекет болған тарихи аймақты да білдіреді. Демек, көл тек географиялық емес, саяси мәнге де ие.
- Көлде қолтырауын, бегемот, су жыландары және көптеген құс түрлері кездеседі. Әсіресе жағалау маңындағы батпақты аймақтар тіршілік үшін өте бай әрі маңызды. Құстардың маусымдық көші-қоны кезінде мұнда мыңдаған құс аялдайды, бұл көлді Африкадағы құстардың негізгі миграциялық аялдамасына айналдырады. Орнитологтар Танганьиканы сирек кездесетін құстарды зерттеу үшін таптырмас орын деп санайды.
- Танганьиканың ерекшелігі — геотермалдық және жер асты ыстық бұлақтарының көптігі. Бұл бұлақтар судың химиялық құрамына әсер ететін минералдарды бөледі. Бұл үдерістер биологиялық тепе-теңдікті сақтап, ерекше микроағзалардың дамуына ықпал етеді. Кейбір бұлақтар емдік қасиеттерге ие және жергілікті халық оларды денсаулыққа пайдалы мақсатта пайдаланады.
- Танганьикадан тек бір ғана ірі өзен — Лукуга ағып шығады. Ол көлді Конго өзенімен байланыстырып, одан әрі Атлант мұхитына құяды. Көптеген көлдерде бірнеше ағыс пен тармақтар болса, Танганьиканың су ағыны өте шектеулі, бұл оны гидрологиялық тұрғыдан ерекше етеді. Мұндай ерекшелік аймақтың экожүйесіне және су тепе-теңдігіне айтарлықтай әсер етеді.
- Танганьика — балықтардың толықтай дерлік оқшауланған ортада эволюциясын байқауға болатын сирек экожүйелердің бірі. Көлдің тереңдігі мен оқшаулығы көптеген түрлердің басқа жерлерде кездеспеуіне себеп болды. Бұл көлді генетика, биология және қоршаған орта өзгерістерін зерттеуде ерекше құнды нысан етеді. Көптеген халықаралық ғылыми институттар бұл жерде далалық зерттеулер жүргізеді.
Осы таңғажайып мәліметтер Танганьика көлінің табиғи бірегейлігін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Көл өзінің ауқымымен, биологиялық алуан түрлілігімен және тарихи маңызымен таң қалдырады. Оның сулары тек табиғатты емес, жағалау тұрғындарының мәдениетін, тұрмысын және болашағын да қамтамасыз етіп отыр. Танганьика — Африканың маңызды табиғи жауһарларының бірі, оны зерттеп, сақтап қалу — барша адамзаттың ортақ міндеті.
