Найзағай – табиғаттың ең әсерлі әрі қауіпті құбылыстарының бірі. Ол найзағайлы бұлттардың ішінде немесе бұлт пен жердің арасында электрлік разряд пайда болғанда туындайды. Бұл құбылыс көз ілеспес жылдамдықпен өтсе де, оның әсері ұзақ есте қалады. Найзағайдың табиғаты мен оның Жердегі және басқа планеталардағы рөлі туралы білмегеніңіз көп болуы мүмкін. Назарларыңызға осы таңғаларлық және қызықты мәліметтерді ұсынамыз.
- Найзағай – бұлттар арасындағы немесе бұлт пен жер арасындағы қуатты электрлік разряд. Оның айналасындағы ауа 30 000 градус Цельсийге дейін қызуы мүмкін. Бұл Күннің беткі қабатынан бес есе ыстық деген сөз.
- Найзағайдың жарқылы секундтың мыңнан бір бөлігінде өтсе де, оның жарығы ондаған шақырымнан көрінеді. Дауыс жарықтан баяу таралғандықтан, найзағай жарқылынан кейінгі күннің дауысы арқылы қашықтықты есептеуге болады. Әр үш секунд сайынғы айырмашылық – шамамен бір шақырым.
- Электрлік заряд ең аз кедергісі бар жолмен қозғалады, сондықтан биік ағаштар, мұнаралар мен металл заттар найзағай соғатын нүктелерге айналады. Жалғыз тұрған ағаш астында тұру немесе ашық алаңда жүру өте қауіпті. Табиғатта биіктікте тұрған кез келген зат найзағайдың нысанасына айналуы мүмкін.
- Бір орынға бірнеше рет найзағай түсуі сирек емес. Мысалы, Нью-Йорктегі Эмпайр-стейт-билдинг жылына 25 ретке дейін найзағай тартады. Бұл найзағайдың бұрын соққан жерден қайта айналып өтпейді деген пікірдің жалған екенін көрсетеді.
- Найзағайдың ұзындығы орта есеппен 5–10 шақырым, ал ені бірнеше сантиметрден аспайды. Бірақ кей кездері «мега-найзағай» деп аталатын жүздеген шақырымға созылған найзағайлар байқалған. 2022 жылы тіркелген рекордтық найзағай 768 шақырымға жеткен.
- Найзағайдың бірнеше түрі бар: сызықты, тарамдалған, шар тәрізді және биіктік найзағайлары. Шар найзағайы – ең жұмбақ түрі, ол кейде бөлме ішінде пайда болып, өздігінен қозғала алады. Ғалымдар әлі күнге дейін оның нақты табиғатын анықтай алмай келеді.
- Найзағай соққан адамдар дене күйігіне, жүрек ақауына немесе есте сақтау қабілетін уақытша жоғалтуға ұшырайды. Алайда мұндай жағдайдан кейін тірі қалатындар саны 90 пайыздан асады. Жарақат алған адамдардың терісінде бұтаққа ұқсас өрнектер қалуы мүмкін.
- Әртүрлі мәдениеттерде найзағай құдайлық күштің немесе жазаның белгісі ретінде қарастырылады. Ежелгі грек мифологиясында Зевс найзағайды қару ретінде қолданған. Скандинавиялық мифтерде Тор найзағай мен күн күркіреуін балғасымен шақырады.
- Найзағай Жерде ғана емес, басқа планеталарда да байқалған. Ғалымдар Юпитер, Сатурн және Венера атмосфераларында найзағай разрядтарын тіркеген. Бұл бүкіл Ғаламда ұқсас физикалық заңдылықтар жұмыс істейтінін көрсетеді.
- Жер бетінде найзағай жиі байқалатын аймақтар бар. Венесуэлада орналасқан Маракайбо көлі – әлемдегі ең жиі найзағай түсетін орын, мұнда жылына 300 түнге дейін найзағайлы ауа райы байқалады. Бұл құбылыс Кататумбо шамы деген атаумен белгілі.
- Найзағай орман өрттерін туындатып, жарылыстар мен электр желілерін істен шығара алады. Сондықтан маңызды нысандар найзағай тартып алатын металл таяқшалармен жабдықталады. Олар электр қуатын қауіпсіз түрде жерге бағыттайды.
- Кейде найзағай ғимарат ішіне терезе немесе электр желісі арқылы енуі мүмкін. Сондықтан найзағай кезінде тұрмыстық техниканы тоқтан ажырату және стационарлы телефонмен сөйлеспеу ұсынылады. Сонымен қатар ваннада болу немесе металл шүмектерге жанасу да қауіпті.
- Найзағайды бақылауға арналған арнайы құралдар бар, мысалы, найзағай детекторлары мен электр разрядтарын тіркейтін аспаптар. Олар метеорологияда дауылдарды болжау және атмосфералық құбылыстарды зерттеу үшін қолданылады. Қазіргі спутниктердің кейбіреуі де найзағайды ғарыштан бақылай алады.
- Ғалымдар найзағай энергиясын пайдалану мүмкіндігін қарастыруда, бірақ бұл әлі жүзеге аспаған. Найзағайдың қуаты өте зор, бірақ оны бақылау және сақтау қиын. Сонымен қатар, найзағайдың кездейсоқ табиғаты оны пайдалануға кедергі келтіреді.
- Найзағай кезінде көлікте отыру қауіпсіз деп есептеледі. Автокөлік корпусы Фарадей торы сияқты жұмыс істейді, яғни ішіндегі адамдарды қорғайды. Алайда найзағай кезінде автокөліктің металл бөлшектеріне қол тигізбеу қажет.
Бұл найзағай туралы сіз білмеген қызықты мәліметтер осы табиғи құбылысқа деген көзқарасыңызды өзгертуі мүмкін. Табиғаттың бұл құбылысы қорқыныш пен таңданысты қатар тудырады. Найзағайды зерттеу атмосфералық физика саласында маңызды жаңалықтар ашуға жол ашады. Біліміміз артқан сайын, қауіпсіздігіміз де жоғарылайды.
