Бұршақ — кенеттен пайда болып, адамдар мен табиғатқа елеулі әсер ететін ерекше атмосфералық құбылыс. Ол аспаннан түсетін мұз түйіршіктері арқылы көрініс табады және бір қарағанда қарапайым көрінгенімен, оның артында күрделі физикалық үдерістер жасырулы. Бұл табиғи құбылыс ауыл шаруашылығына, көліктерге және тіпті адам өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Осы мақалада сіз бұршақ туралы бұрын-соңды естімеген қызықты және танымдық мәліметтермен танысасыз.
- Бұршақ негізінен найзағайлы бұлттардың ішінде қалыптасады, онда ауа ағындары су тамшыларын жоғары көтереді. Жоғары биіктікте бұл тамшылар қатып, мұз ядросына айналады. Ол бұлттың ішінде айнала жүріп бірнеше қабатпен қапталады және ауыр болған кезде жерге құлап түседі.
- Үлкен бұршақ дәндері тек өте қуатты тік ауа ағындары арқылы қалыптасады. Сондықтан бұршақ көбіне жаз мезгілінде, атмосфера тұрақсыз болған кезде жауады. Қыста ондай жағдайлар өте сирек кездеседі.
- Әлемдегі ең үлкен тіркелген бұршақ дәні 20 сантиметрден асып, салмағы 1 килограмға жуық болған. Ол 2010 жылы АҚШ-тың Оңтүстік Дакота штатында түскен. Мұндай мұз түйірі көлік шатырын тесіп, үй төбесін қирата алады.
- Бұршақ 150 км/сағ жылдамдықпен жерге құлап түсуі мүмкін. Бұл оның өте қауіпті екенін көрсетеді, өйткені ол терезелерді сындырып, ағаш бұтақтарын сындырып, адамға жарақат салуы мүмкін. Қатты соққы кезінде бұршақ жерге соғылғанда қатты дыбыс шығарады.
- Бұршақ әдетте шектеулі аумаққа жауады, бірақ сол шағын аумақтың өзінде-ақ бірнеше минут ішінде егіннің барлығын жойып жібере алады. Ауыл шаруашылығы бұршақтан едәуір шығын көреді. Көптеген фермерлер бұған қарсы арнайы шаралар қолдануға мәжбүр.
- Тарихта бұршақ салдарынан адам өлімі тіркелген жағдайлар болған. 1888 жылы Үндістанда болған оқиғадан 240-тан астам адам қаза тапқан. Сол бұршақ түйіршіктері өте үлкен және ауыр болған.
- Бұршақ әрдайым домалақ пішінде бола бермейді. Көп жағдайда олардың пішіні кедір-бұдырлы немесе қабатты шарларға ұқсас болады. Оларды екіге бөлгенде ағаштың сақиналары сияқты шеңберлі қабаттар көрінеді.
- Қазіргі заманғы метеорадарлар бұршақтың қалыптасуын алдын ала анықтай алады. Бұл тұрғындарға, әсіресе ауыл тұрғындарына қауіп туралы ескерту жасауға мүмкіндік береді. Дегенмен, болжау дәлдігі шектеулі, өйткені бір қаланың өзінде бұршақ тек бір ауданда ғана жаууы мүмкін.
- Кей елдерде фермерлер бұршақ бұлтын тарату үшін арнайы зеңбіректерді пайдаланады. Бұл құралдар аспанға қысылған ауа толқындарын атқылап, бұлт құрылымын бұзып жіберуге тырысады. Бұл әдістің тиімділігі толық дәлелденбесе де, оны қолдану дәстүрі әлі де сақталып отыр.
- Бұршақты басқа мұз түрлерімен шатастыруға болады, бірақ оның ерекшеліктері бар. Ол әрқашан қатты күйде болады, тек найзағайлы бұлттардан түзіледі және жерге соғылғанда ерекше дыбыс шығарады. Ал ылғалды қар немесе мұзды жаңбыр бұдан айырмашылығы бар құбылыстар.
- Бұршақ жиі қалыпты климаттық аймақтарда кездеседі, мысалы Солтүстік Америкада, Үндістанда, Қытайда және Еуропада. Тропикалық аймақтарда ол сирек болады, ал солтүстік және арктикалық аймақтарда мүлдем болмайды. Бұл жерлерде бұршақ түсуге қажетті жағдайлар жетіспейді.
- Көптеген елдерде бұршақтан келетін залалды өтейтін арнайы сақтандыру бағдарламалары бар. Олар әсіресе ауыл шаруашылығымен айналысатындар мен автокөлік иелері арасында танымал. Мұндай сақтандыру мүлік пен көліктерді қорғаудың бір түрі болып есептеледі.
- Кейде бұршақ күн шыққан кезде жаууы мүмкін, бұл өте сирек әрі қызық құбылыс болып саналады. Жарық аспанда кенеттен жауған мұз көрінісі көптеген адамдарды таңдандырады. Бұл табиғаттың күтпеген тосын сыйларының бірі.
- Бұршақтың түсі ақ немесе мөлдір ғана емес, кейде ол қоңыр, сұр, тіпті қызыл түсті болуы мүмкін. Бұл ауада болған шаң, топырақ немесе басқа бөлшектердің әсерінен болады. Осылайша, бұршақ өз ішінде қоршаған ортаның белгілерін сақтайды.
- Ғалымдар бұршаққа ұқсас құбылыстар басқа планеталарда да болуы мүмкін екенін жоққа шығармайды. Мысалы, Юпитер мен Сатурнда күшті дауылдар мен атмосфералық ағындар бар. Бұл оларда да мұз түйіршіктері түзілуі мүмкін деген болжам тудырады.
- Кей өңірлерде бұршаққа қарсы дәстүрлі қорғану тәсілдері бар. Мысалы, адамдар қоңырау қағып, дұға оқып немесе арнайы таңбалар салып, табиғаттан қауіп төнбеуін тілейді. Бұл – ежелден келе жатқан наным-сенімдердің көрінісі.
Бұл таңғаларлық мәліметтер бұршақтың тек ауа райы құбылысы емес, күрделі әрі әсерлі табиғи күш екенін дәлелдейді. Мұндай ақпарат арқылы біз табиғатты тереңірек түсініп, оған бейімделуді үйренеміз. Бұршақты дұрыс болжау және оған қарсы шаралар қолдану күнделікті өмір мен ауыл шаруашылығында үлкен маңызға ие. Ал білгісі келетіндер үшін бұл мәліметтер метеорология әлеміне қызықты саяхат бола алады.
