Асқабақ — бұл жай ғана көкөніс емес, күздің, молшылықтың, тіпті Хэллоуин мерекесінің нышанына айналған ерекше өсімдік. Оның ашық түсі, алуан түрлі пішіндері мен зор пайдасы асқабақты бау-бақшада да, ас үйде де танымал етті. Асқабақтан сорпа, бәліш, салат және десерттер дайындалады, сондай-ақ ол косметология мен халық медицинасында кеңінен қолданылады. Бірақ бұл таныс жемістің артында сіз білмеуіңіз мүмкін көптеген таңғаларлық және пайдалы деректер жатыр. Бұл мақалада асқабақ туралы ең қызықты әрі танымдық ақпараттар жинақталған.
- Асқабақ адам баласы өсірген ең көне дақылдардың бірі болып саналады. Археологиялық деректерге сүйенсек, оны шамамен 7 мың жыл бұрын Мексикада өсіре бастаған. Алғашында адамдар оның жұмсақ бөлігін емес, дәнін азық еткен.
- Біз асқабақты көкөніс деп қабылдағанымызбен, ботаникалық тұрғыдан ол жидекке жатады. Ол кәді, қауын және қияр секілді асқабақ тұқымдасына кіреді. Бұл өсімдіктердің өсіп-өну тәсілі мен жеміс құрылысы ұқсас келеді.
- Әлемдегі ең алып асқабақтардың салмағы 1000 келіден асады. Мұндай рекордтық жемістер АҚШ пен Германиядағы асқабақ фестивальдерінде өсіріледі. Үлкен салмаққа жету үшін арнайы әдістер мен мұқият күтім қажет.
- Асқабақ дәні — ақуыз, темір, магний және мырышқа бай нағыз супертағам. Ол иммунитетті нығайтуға, ұйқыны жақсартуға және терінің күйін қалпына келтіруге көмектеседі. Көптеген халықтарда асқабақ дәні шипалы өнім ретінде бағаланады.
- Асқабақтың жұмсақ бөлігінде бета-каротин мол, ол ағзада А дәруменіне айналады. Бұл көз көруі, тері саулығы және иммундық жүйе үшін өте пайдалы. Жемістің ашық қызғылт-сары түсі дәл осы заттың жоғары мөлшерін білдіреді.
- Асқабақтың калориясы өте төмен — 100 грамм өнімде бар-жоғы 20–25 калория. Сондықтан ол диеталық тағам ретінде тамаша таңдау болып есептеледі. Сонымен қатар ол құрамындағы жасұнықтың көптігі арқасында тез тойдырады.
- Кулинарияда тек жұмсақ бөлігі ғана емес, қабығы, гүлі және жапырағы да пайдаланылады. Мысалы, мексикалық тағамдарда асқабақ гүлінен түрлі тағамдар мен сорпалар дайындалады. Кейбір елдерде жас сабақтарынан шөп шайлары әзірленеді.
- Асқабақ шырыны — жай ғана сусын емес, дәрумендер мен антиоксиданттардың көзі. Оны бауыр, жүрек және жүйке жүйесі ауруларында қолдану ұсынылады. Шырын ағзаны тыныштандырып, жалпы жағдайды жақсартады.
- Асқабақтың түр-түсі әртүрлі болуы мүмкін. Қызғылт сарыдан бөлек, ақ, сары, жасыл, сұр және жолақ түрлері кездеседі. Кейбір сәндік асқабақтардың пішіні ерекше әрі тек безендіру үшін өсіріледі.
- Қытайда асқабақ ұзақ өмір, бақыт пен берекенің символы саналады. Оның бейнесі кестелерде, мүсіндерде және естелік бұйымдарда жиі кездеседі. Дәстүрлі қытай медицинасында асқабақ тағамдары өмірлік қуатты қалпына келтіруге көмектеседі деп есептеледі.
- Асқабақ ұзақ уақыт сақтауға төзімді. Салқын әрі құрғақ жерде бүтін жемістер 6–8 ай бойы дәмін жоғалтпай тұра алады. Бұрынғы заманда ол қысқы қор ретінде маңызды азық болған.
- АҚШ-та асқабақ күздің ресми символы және Хэллоуиннің басты атрибуты ретінде танымал. Одан «Джек шамы» деп аталатын үрейлі бейнедегі шамдар ойып жасалады. Бұл дәстүр алғаш Ирландиядан шыққан аңыздарға негізделіп, АҚШ-та жаңа сипат алған.
- Еуропаның көптеген елдерінде асқабақ бұрындары «кедейлердің асы» деп есептелген. Ол мол өнім беретін әрі күтімі жеңіл дақыл ретінде бақшада жиі өсірілген. Уақыт өте келе асқабақ аспаздық жағынан жоғары бағаланып, мейрамханалар мәзіріне енді.
- Кейбір асқабақ сорттары тәтті дәмімен ерекшеленіп, десерттер жасауға қолайлы. Мысалы, мускатты асқабақтан бәліштер, ботқалар мен тосап дайындалады. Даршын немесе балмен үйлескенде ерекше дәмге ие болады.
- Асқабақтың кейбір түрлері үй жағдайында да 50 келіден асатын салмаққа және бір метрден асатын ұзындыққа жетуі мүмкін. Мұндай жемістер жиі ауылдық жерлерде жәрмеңкелер мен жарыстарға арналып өсіріледі. Оларға өсу үшін көп кеңістік пен күтім қажет.
- Асқабақ бірүйлі өсімдік саналады, яғни бір түпте еркек және ұрғашы гүлдер өседі. Тұқым байлау үшін аралар немесе басқа жәндіктер тозаңды тасымалдауы керек. Тозаңданусыз жеміс пайда болмайды.
- Косметологияда асқабақ маска мен кремдердің құрамына қосылады. Оның сығындысы теріні нәрлендіріп, бөртпелермен күресіп, жасушалардың жаңаруына ықпал етеді. Асқабақ негізіндегі өнімдер сезімтал теріге де жарамды.
- Кейбір елдерде кептірілген асқабақ ыдыс ретінде қолданылады. Одан құмыра, тостаған немесе саптыаяқ секілді тұрмыстық заттар жасалады. Бұл — мыңжылдық тарихы бар экологиялық таза балама.
- Асқабақ жапырағы мен иісі кейбір зиянкестерді үркітетін қасиетке ие. Сондықтан оны басқа көкөністердің жанына егіп, табиғи қорғаныс ретінде пайдаланады. Бұл әдіс экологиялық егіншілік үшін аса құнды.
- Құрғақ асқабақ дәнін қуырып, тұздап немесе тағамды безендіру үшін қолдануға болады. Ол салаттарға, қамыр тағамдарына және негізгі астың үстіне де жарасады. Оның жаңғаққа ұқсас дәмі мен қытырлақтығы таныс тағамдарға жаңа реңк береді.
Бұл таңғажайып деректер асқабақтың тек маусымдық көкөніс емес, нағыз табиғи қазына екенін дәлелдейді. Ол денсаулыққа пайдасы мол, әдемі, аспаздықта жан-жақты қолданылатын және мәдени мәні терең өнім. Мұндай мәліметтер арқылы біз күнделікті тұтынатын қарапайым жеміске жаңаша көзқараспен қарауға үйренеміз. Асқабақ — табиғаттың адамға сыйлаған шынайы сиқырлы сыйының бірі.
