Сұңқарлар ежелден бері жылдамдықтың, күштің және қырағылықтың символы болып саналады. Бұл таңғажайып құстар әсемдігімен және шебер аңшылығымен көкті бағындырып, әлемнің әртүрлі мәдениеттерінде құрметке ие болған. Сұңқарлар туралы қызықты деректер олардың табиғи қабілеттерін ғана емес, сіз білмеуі мүмкін ерекше қасиеттерін де ашады. Егер сіз сұңқарды жай ғана жыртқыш құс деп ойласаңыз, бұл деректер сіздің көзқарасыңызды түбегейлі өзгертуі мүмкін.
- Лашын жер бетіндегі ең жылдам жануар болып табылады, ол құлдилау кезінде 320 километрден астам жылдамдыққа жете алады. Бұл көрсеткіш оны барлық тірі жан иелерінің ішінде абсолютті рекордшы етеді. Осындай жылдамдық оған ауада басқа құстарды оңай аулауға мүмкіндік береді.
- Сұңқарлардың көру қабілеті адамдікінен бірнеше есе артық. Олар олжасын бір шақырымнан астам қашықтықтан байқай алады. Бұл қасиет оларға биікте ұшып жүріп, ең кішкентай қимылды да анықтауға мүмкіндік береді.
- Көптеген жыртқыш құстардан айырмашылығы, сұңқарлардың жемтігін жыртуға арналған қатты иілген тұмсығы жоқ. Оның орнына тұмсығында арнайы тісті өсінді бар, ол арқылы олар олжасының мойын омыртқасын сындырады. Мұндай әдіс сұңқарларға тән ерекшелік болып табылады.
- Сұңқарлар Антарктидадан басқа барлық құрлықтарда кездеседі. Олар шөлейттен бастап ірі қалаларға дейінгі түрлі мекенге жақсы бейімделе алады. Кейбір түрлері биік ғимараттардың төбесіне ұя салады, оларды табиғи жартастардың орнына пайдаланады.
- Ежелде сұңқармен аң аулау тек ақсүйектерге ғана рұқсат етілген және әлеуметтік мәртебенің белгісі болған. Бұл дәстүр Еуропада, Таяу Шығыста және Азияда кеңінен таралған. Сұңқарларды арнайы баптап, ұрпақтан ұрпаққа мұра ретінде қалдырған.
- Сұңқарлардың қаңқасы жеңіл әрі берік, бұл оларға әуеде ерекше маневр жасауға көмектеседі. Дене салмағының басым бөлігін қуатты қанат бұлшықеттері құрайды. Осылайша олар ұзақ қашықтыққа шаршамай ұша алады.
- Қызықты дерек — сұңқарлардың аналықтары аталықтарына қарағанда ірі болады. Бұл ерекшелік көптеген жыртқыш құстарға тән. Мұндай айырмашылық олардың азық үшін бәсекелестігін азайтады.
- Сұңқарлардың танауында ауа ағынын реттейтін арнайы клапандары бар. Бұл жүйе жоғары жылдамдықпен құлдилау кезінде өкпені зақымданудан қорғайды. Мұндай бейімделу реактивті ұшақтардағы технологияға ұқсайды.
- Ғалымдар сұңқарлардың 60-тан астам түрін анықтаған, олардың ішінде ең танымалдары — лашын, бозторғай сұңқары, күйкентай және дала күйкентайы. Әр түрінің өзіндік аң аулау тәсілдері мен ерекшеліктері бар. Кейбіреулері кеміргіштерді, ал басқалары тек құстарды аулайды.
- Сұңқарлар биіктен құлдилап, олжасын өткір тырнақтарымен соққы жасап ұстайды. Бұл әдіс оларға өте жылдам құстарды да ұстауға мүмкіндік береді. Осындай дәл тактика олардың табиғи аңшы екенін дәлелдейді.
- Қырандар мен тұйғындардан айырмашылығы, сұңқарлар үлкен ұя салмайды. Олар жұмыртқаларын жартастарға, қуыстарға немесе ғимараттардың шатырларына салады. Бұл оларды орманды алқаптарға тәуелді етпейді.
- Орта ғасырдағы Еуропада сұңқарларды иелену құқығына қатысты қатаң иерархия болған. Патшалар лашынды ұстаса, қарапайым халық тек қарапайым түрлерін пайдалана алған. Бұл сұңқармен аң аулаудың қаншалықты беделді болғанын көрсетеді.
- Кейбір сұңқар түрлері маусымдық көшу кезінде мыңдаған шақырымды бағындырады. Олар әлемдегі ең төзімді қоныс аударатын құстардың бірі саналады. Мұндай алыс сапарлар олардың табиғи шыдамдылығын дәлелдейді.
- Қызықты дерек — сұңқарлар ультракүлгін сәулені көре алады. Бұл қасиет оларға ұсақ сүтқоректілердің іздерін анықтауға көмектеседі. Осы қабілет арқылы олар басқа жыртқыштардан басым түседі.
- Көне Египет мәдениетінде сұңқар аспан мен патшалық биліктің құдайы Горуспен байланысты болған. Сұңқар бейнелері храмдарда, тұмарларда және табыттарда бейнеленген. Бұл құстар қасиетті саналып, ерекше құрметтелген.
- Сұңқарларды әуежайларда және ауыл шаруашылығында зиянды құстарды қорқыту үшін пайдаланады. Олар кептерлер мен қарғаларды табиғи жолмен үркітеді. Бұл экологиялық қауіпсіз және тиімді әдіс ретінде кеңінен қолданылады.
- Ұшу кезінде сұңқарлар бағытын жылдам өзгерте алады, бұл оларға кедергілерден жалтаруға және олжасын қуып жетуге мүмкіндік береді. Олардың жіңішке әрі үшкір қанаттары жылдам маневр жасауға бейімделген. Осы ерекшелігі оларды ең шебер ұшатын құстардың қатарына қосады.
- Табиғатта сұңқарлар шамамен 12–15 жыл өмір сүреді, ал қолда ұсталса 25 жылға дейін жетуі мүмкін. Қауіпсіз орта және дұрыс күтім олардың өмірін айтарлықтай ұзартады. Көптеген елдерде сұңқарларды сақтау үшін арнайы орталықтар жұмыс істейді.
- Сұңқарлардың көз құрылымы ерекше, олар жоғары жылдамдықта ұшқанда да олжаны анық көре алады. Көздері бас сүйегінің үлкен бөлігін алып, кең көру бұрышын қамтамасыз етеді. Осылайша олар алдыңғы және жан-жағын бір уақытта бақылай алады.
- Жыртқыш болғанына қарамастан, сұңқарлар да үлкенірек құстардың, мысалы, қырандар мен үкілердің олжасына айналуы мүмкін. Сонымен қатар адамдардың табиғи ортаны бұзуы мен ластануы оларға қауіп төндіреді. Дегенмен, қорғау бағдарламаларының арқасында көптеген сұңқар түрлері жойылып кетуден аман қалды.
Осы таңғажайып деректер сұңқарлардың жыртқыш құстар арасында қаншалықты ерекше екенін көрсетеді. Олар табиғи шеберлікті, әсемдікті және түрлі ортаға бейімделу қабілетін біріктіреді. Сұңқарлар әлі күнге дейін адамзатты таңғалдырып, еркіндік пен күштің символы болып қала береді. Мүмкін, осы деректерден кейін сіз бұл қырандарды бұрынғыдан да ерекше құрметтейтін боларсыз.
