Burze od zawsze budziły w ludziach zachwyt, lęk i mnóstwo pytań. Towarzyszą im potężne błyskawice, głośne grzmoty, intensywne opady deszczu, a czasem także silny wiatr lub grad. Choć burze są powszechnym zjawiskiem w wielu regionach świata, kryją w sobie wiele fascynujących faktów, o których mogliście nie wiedzieć. Poznanie mechanizmów powstawania burz pomaga lepiej zrozumieć zjawiska atmosferyczne, a także tworzyć systemy ochrony dla budynków i urządzeń. Poniżej przedstawiamy najciekawsze i najbardziej zaskakujące fakty o burzach, które mogą zmienić Twoje postrzeganie tego zjawiska.
- Burza powstaje, gdy ciepłe powietrze unosi się gwałtownie do góry, ochładza się i skrapla w chmurach. W trakcie wznoszenia się cząsteczki wody ocierają się o siebie, wytwarzając ładunki elektryczne. Gdy różnica potencjałów stanie się zbyt duża, pojawia się błyskawica. Jest to wynik intensywnych procesów zachodzących w troposferze.
- Najwięcej burz występuje w strefach tropikalnych, zwłaszcza nad dorzeczem Amazonki i w Afryce. Na przykład w pobliżu jeziora Maracaibo w Wenezueli notuje się ponad 250 dni burzowych rocznie. Zjawisko to znane jest jako błyskawice Catatumbo. To jedno z najbardziej burzowych miejsc na świecie.
- Błyskawica nagrzewa powietrze do temperatury około 30 000 stopni Celsjusza, co jest kilka razy wyższe niż na powierzchni Słońca. Rozgrzane powietrze gwałtownie się rozszerza, co powoduje falę uderzeniową – grzmot. Dźwięk dociera do nas później niż światło, dlatego najpierw widzimy błysk, a dopiero potem słyszymy grzmot.
- Istnieje zjawisko zwane kulistą błyskawicą, które wciąż nie ma jednoznacznego naukowego wyjaśnienia. Jest to świecąca kula, która może unosić się w powietrzu lub wlatywać do pomieszczeń przez okna. Znika lub wybucha bez śladu. To rzadkie i słabo poznane zjawisko.
- Szacuje się, że na Ziemi co sekundę dochodzi do ponad 100 wyładowań atmosferycznych. Daje to ponad 8 milionów błyskawic dziennie. Większość z nich ma miejsce nad oceanami lub w trudno dostępnych rejonach, dlatego pozostają niezauważone.
- Człowiek może przeżyć uderzenie pioruna, choć jest to niezwykle niebezpieczne i często prowadzi do poważnych obrażeń. Prąd zwykle przepływa po powierzchni ciała lub przez podłoże. Znane są przypadki osób trafionych piorunem kilkukrotnie w życiu.
- Burzowe chmury nazywane są cumulonimbusami i mogą osiągać wysokość do 20 kilometrów. Składają się z warstw lodu, przechłodzonej wody i pary wodnej. Często wyglądają jak ogromne wieże wyrastające w niebo.
- Niektóre linie lotnicze unikają przelotów przez fronty burzowe, ponieważ wyładowania mogą uszkodzić elektronikę pokładową. Nowoczesne samoloty wyposażone są jednak w specjalne systemy ochrony, które pozwalają im bezpiecznie przechodzić przez strefy turbulencji i wyładowań. Uderzenie pioruna rzadko prowadzi do katastrofy, jeśli sprzęt działa prawidłowo.
- W średniowieczu burze często uważano za karę boską lub wyraz gniewu bóstw. Ludzie obawiali się piorunów i budowali wysokie wieże kościelne, które nieświadomie pełniły rolę piorunochronów. Prawdziwe urządzenia ochronne powstały dopiero w XVIII wieku.
- Pierwszym, który wyjaśnił naturę błyskawicy, był Benjamin Franklin. Jego słynny eksperyment z latawcem udowodnił, że piorun to wyładowanie elektryczne. To odkrycie umożliwiło stworzenie pierwszego piorunochronu.
- W chmurach burzowych zachodzą również inne zjawiska atmosferyczne. Do najbardziej widowiskowych należą „sprite’y”, „elfy” i „błękitne strumienie” – jasne rozbłyski powstające wysoko nad chmurami. Są one widoczne głównie z samolotów lub z przestrzeni kosmicznej.
- Nie każdej burzy towarzyszy deszcz. Czasem mamy do czynienia z tzw. suchą burzą, gdy pojawiają się błyskawice bez opadów. Jest to szczególnie niebezpieczne w suchych regionach, gdzie może prowadzić do pożarów lasów i stepów.
- Niektóre zwierzęta potrafią wyczuć zbliżającą się burzę. Ptaki zmieniają trasy przelotów, psy stają się niespokojne, a żaby chowają się w norach. Jest to związane z ich wrażliwością na zmiany pola magnetycznego i ciśnienia atmosferycznego.
- Burza może przyczyniać się do powstawania ozonu w atmosferze. Wyładowania sprzyjają tworzeniu się cząsteczek ozonu, które gromadzą się w wyższych warstwach powietrza. Ozon pełni funkcję ochronną, pochłaniając promieniowanie ultrafioletowe.
- Najdłuższe zarejestrowane wyładowanie miało miejsce w 2020 roku w Urugwaju. Jego długość przekroczyła 700 kilometrów i rozciągała się na kilka krajów jednocześnie. Rekord ten został potwierdzony przez Światową Organizację Meteorologiczną.
- Burze mogą zakłócać łączność radiową i nawigację satelitarną. Impulsy elektromagnetyczne powstające podczas wyładowań mogą powodować problemy w działaniu urządzeń elektronicznych. Dlatego inżynierowie biorą pod uwagę aktywność burzową przy projektowaniu systemów komunikacyjnych.
- W wielu kulturach pioruny były utożsamiane z konkretnymi bogami. W mitologii greckiej władał nimi Zeus, u Skandynawów odpowiedzialny był za nie Thor, a w słowiańskich wierzeniach – Perun. Symbolika pioruna przetrwała w tych kulturach do dziś.
Te fascynujące fakty o burzach pozwalają lepiej zrozumieć, jak złożone i niezwykłe jest to zjawisko. Pokazują, że nawet zwykły grzmot na niebie kryje w sobie liczne aspekty fizyczne, chemiczne i kulturowe. Burze nadal pozostają przedmiotem intensywnych badań meteorologów i fizyków, a przyszłość może przynieść jeszcze więcej odkryć. Jeśli te niesamowite fakty Cię zaintrygowały, być może następnym razem spojrzysz na burzę z większą ciekawością niż strachem.
