Құрттар қарапайым тіршілік иелері сияқты көрінгенімен, олардың табиғаттағы және адам өміріндегі рөлі өте маңызды. Олар жер бетінің барлық дерлік бөлігінде тіршілік етеді — топырақта, суда, құмда, тіпті басқа организмдердің ішінде де кездеседі. Құрттардың ерекше дене құрылысы, мінез-құлқы және бейімделгіштігі оларды көптеген ғылыми зерттеулердің нысанына айналдырды. Олар топырақтың құнарлылығына, қоректік тізбектерге әсер етеді және биотехнология саласында шабыт көзі бола алады. Бұл мақалада сіз бұрын білмеуі мүмкін көптеген қызықты және таңғаларлық деректер жинақталған.
- Ең танымал құрттардың бірі — жауынқұрт, ол ауыл шаруашылығында нағыз көмекші ретінде белгілі. Ол топырақты қопсытып, ауа мен ылғал айналымын жақсартады. Құрттардың қазған жолдары арқылы өсімдіктердің тамырлары еркін дамиды.
- Құрттардың өкпесі жоқ, бірақ олар тері арқылы тыныс алады. Осы себепті олардың денесі үнемі ылғалды болуы қажет, әйтпесе олар тез сусызданып өліп кетеді. Сол себепті құрттар көбіне ылғалды ортада өмір сүреді.
- Құрттардың қаңқасы жоқ, бірақ олардың бұлшық еттері өте икемді келеді. Олар шеңберлі және бойлық бұлшықеттердің жиырылуы арқылы қозғалады. Бұл әдіс оларға тығыз топырақтың ішінде де еркін қозғалуға мүмкіндік береді.
- Жауынқұрттың бір емес, бес жұп жүрек тәрізді қан тамырлары бар. Бұл тамырлар қан айналымын реттейді және жабық қан айналу жүйесін құрайды. Қаны көбіне қызыл түсті болады, себебі онда гемоглобин бар.
- Құрттардың көзі жоқ, бірақ олар жарықты сезіне алады. Тері бетіндегі жарыққа сезімтал жасушалар арқылы олар жарық пен көлеңкені ажыратады. Бұл оларға ашық, қауіп төнетін жерлерден аулақ болуға көмектеседі.
- Көптеген құрттарда қалпына келу қабілеті бар. Егер жауынқұрттың денесі екіге бөлінсе, алдыңғы жағы құйрықты қайта қалпына келтіре алады. Бірақ бұл қасиет барлық құрт түріне тән емес.
- Құрттар — гермафродит тіршілік иелері, яғни әрбір дарасында еркек және ұрғашы жыныс мүшелері болады. Жұптасу кезінде екі құрт бір-біріне сперматозоидтарын береді, кейін әрқайсысы жұмыртқа салады. Бұл олардың көбею мүмкіндігін арттырады.
- Кейбір құрттар, мысалы, нематодтар, паразиттік тіршілік иелері болып табылады және адамға, жануарларға, өсімдіктерге зиян келтіруі мүмкін. Олар ішкі мүшелерде өмір сүріп, әртүрлі ауруларды тудырады. Мұндай құрттарды зерттеу медицина мен ветеринарияда маңызды орын алады.
- Жер бетінде 20 000-нан астам буылтық құрт түрі тіркелген. Олар теңіздерде, тұщы суларда, батпақтарда, ормандарда және қалалық парктерде тіршілік етеді. Олардың түрлік алуан түрлілігі жәндіктерден кем түспейді.
- Тропикалық аймақтарда ұзындығы 3 метрден асатын алып жауынқұрттар кездеседі. Мысалы, Австралиялық алып жауынқұрт тек ұзындығымен емес, тереңге көмілу қабілетімен де ерекшеленеді. Мұндай құрттар тіршілік ету ортасына бейімделудің тамаша үлгісі.
- Құрттар қоректік тізбектің маңызды бөлігі болып саналады. Оларды құстар, қосмекенділер, сүтқоректілер және басқа жыртқыштар қорек етеді. Осылайша, құрттар органикалық қалдықтарды жоғары деңгейлі тіршілік иелеріне айналдыруға атсалысады.
- Жауынқұрттың асқорыту жүйесі бүкіл денесіне таралған. Олар органикалық қалдықтарды жұтып, оларды жұтқыншақ, өңеш, жемсау және бұлшықетті асқазан арқылы өткізеді. Қорек ішекте қорытылады және пайдалы заттар сіңіріледі.
- Құрттарда кәдімгі ми жоқ, бірақ оларда басқару қызметін атқаратын жүйке түйіндері бар. Бұл жүйке жүйесі бұлшықеттердің жұмысы мен тітіркендіргіштерге реакцияны басқарады. Бұл оларға сыртқы ортаға бейімделуге мүмкіндік береді.
- Құрттардың нәжісі — вермикомпост — топырақ үшін өте құнарлы тыңайтқыш болып табылады. Оның құрамында азот, фосфор, калий және микроэлементтер мол. Вермикомпост ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылады.
- Кейбір құрттар медицинада қолданылады. Мысалы, сүлік — буылтық құрттардың бір түрі — емдік мақсатта қолданылады. Оның сілекейі қанды ұйытуға қарсы заттар бөледі.
- Құрттар гумус қабатының түзілуінде маңызды рөл атқарады. Олар өсімдік қалдықтарын өңдеу арқылы құнарлы топырақ қабатын түзеді. Құрттарсыз ауыл шаруашылығы айтарлықтай тиімсіз болар еді.
- Құрттар денесіндегі майда қылшықтар арқылы алға және артқа қозғала алады. Бұл қылшықтар топырақта орнығуға және бағытты өзгертуге көмектеседі. Осылайша олар тар жерлерде де еркін қозғала алады.
- Жауыннан кейін түнде құрттар көбіне жер бетіне шығады. Бұл құбылыс топырақтағы артық ылғалдан және оттегінің жетіспеуінен болады. Сонымен қатар бұл көбею үшін серіктес табуға да мүмкіндік береді.
- Кейбір теңіз құрттары ашық түсті және күрделі дене құрылымына ие. Мысалы, көпқылтанды құрттардың қылшықтары, жақ сүйектері және тіпті көздері де болады. Олардың кейбірі бейне бір фантастикалық жаратылысқа ұқсайды.
- Құрттар дірілді сезіп, қауіп төнгенде бірден тереңге тығылады. Бұл қасиет жыртқыштардан немесе механикалық зақымданудан қорғануға көмектеседі. Олардың тербеліске сезімталдығы — маңызды қорғаныс механизмі.
Бұл қызықты деректер құрттардың күрделі әрі маңызды тіршілік иелері екенін дәлелдейді. Олар экожүйелердің қызмет етуіне, топырақтың құнарлылығына және ауыл шаруашылығының тиімділігіне зор үлес қосады. Сіз бұл мәліметтердің көбін білмеуіңіз мүмкін, бірақ енді құрттардың табиғаттағы орнын жақсырақ түсінесіз. Олардың арқасында табиғи орта теңгерімді және тұрақты болып қалады.
