Қабандар әрқашан күш-қуатымен, төзімділігімен және ерекше сыртқы бейнесімен адамдардың назарын аударып келген. Олар үй шошқаларының арғы атасы болғанымен, бойларында табиғи жабайылық пен тәуелсіздікті сақтап қалған. Бұл жануарлар әлемнің әртүрлі аймақтарында таралған, алуан түрлі жағдайларға бейімделген және жиі халық ауыз әдебиеті мен аңыздардың кейіпкеріне айналған. Олардың өмірінде сіз білмеген көптеген әсерлі деректер бар. Сондықтан осы жануарға жақынырақ көз жүгіртіп, қабандар туралы таңғаларлық фактілерді ашып көрейік.
- Қабандар үй шошқаларының арғы тегі болып саналады, алайда олар туыстарына қарағанда жабайы табиғатын сақтап қалған. Олар ормандар мен алқаптарда белсенді тіршілік етіп, тамақ іздейді. Осы ерекшеліктің арқасында олар табиғаттағы түрлі өзгерістерге бейімделіп өмір сүре алады.
- Қабандардың қоршаған ортаға бейімделу қабілеті өте жоғары. Олар таулы жерлерде, батпақтарда, ормандарда және тіпті далалы аймақтарда да тіршілік етеді. Сондықтан олардың таралу аймағы Еуразияны, Солтүстік Африканы және әкелінген Америка аймақтарын қамтиды.
- Ересек қабанның күші ерекше мықты әрі денесі ірі болады. Оның салмағы үш жүз килограмға жетіп, денесінің ұзындығы бір жарым метрден асады. Мұндай өлшемдер оны табиғаттағы қауіпті қарсыласқа айналдырады.
- Қабандардың жақсы дамыған азу тістері бар, олар бірнеше міндет атқарады. Олар жыртқыштардан қорғану үшін де, жерден қорек іздеу үшін де қолданылады. Аталықтардың азу тістері үлкенірек болып, шайқастар кезінде оларды қару ретінде пайдаланады.
- Қабандардың қорегі өте әртүрлі және олар нағыз бәрін жейтін жануарлар. Олар тамырларды, жаңғақтарды, жемістерді, жәндіктерді және ұсақ жануарларды да жей береді. Осындай иілгіштік олардың әртүрлі климат жағдайында өмір сүруіне мүмкіндік береді.
- Бұл жануарлар экожүйеге белсенді ықпал етеді. Тамақ іздеп жер қазған кезде топырақ құрылымын өзгертеді және жаңа өсімдіктердің өсуіне ықпал етеді. Дегенмен олардың әрекеті егістік алқаптарына зиян тигізуі мүмкін.
- Қабандар негізінен түнде тіршілік етеді. Күндіз олар қалың тоғайда немесе батпақ маңында тынығып, түнде тамақ іздеуге шығады. Бұл оларға адамдардан және жыртқыштардан бой тасалауға көмектеседі.
- Аналық қабандар төлдерімен бірге топтасып өмір сүреді. Мұндай топтарды үйір немесе табын деп атайды, олардың құрамына бірнеше аналық және ондаған торай кіреді. Аталықтар әдетте жеке жүріп, тек көбею кезеңінде қосылады.
- Аналықтардың буаздығы шамамен төрт айға созылады. Бір туғанда он торайға дейін дүниеге келуі мүмкін. Торайлар туғаннан бастап жолақ түсті жүнге ие болады, ол оларға орман мен шөп арасында жасырынуға көмектеседі.
- Торайлар тез өседі және бірнеше айдан кейін өздігінен қорек таба алады. Алты айлық шамасында олардың жолақтары жоғалып, ересек қабанға ұқсай бастайды. Бұл олардың есею кезеңіне өтуін білдіреді.
- Қабандар жақсы жүзеді. Олар өзендерді және тіпті шағын көлдерді оңай жүзіп өте алады. Бұл қасиет оларға жаңа аймақтарды игеруге және қауіптен қашуға мүмкіндік береді.
- Қабандардың иіс сезуі өте жақсы дамыған, бұл оларға жер астынан тамақ табуға көмектеседі. Олар тамырдың немесе саңырауқұлақтың иісін үлкен тереңдіктен сезеді. Сондықтан олар табиғи байлықтың үздік «іздеушілері» болып саналады.
- Қабандардың есту қабілеті де ерекше сезімтал. Олар ормандағы ең әлсіз сыбырды да ести алады. Бұл оларға қауіптен сақтануға және қараңғыда бағдар алуға мүмкіндік береді.
- Үй шошқаларынан айырмашылығы, жабайы қабандардың қалың қылшықтары бар. Ол оларды суықтан және сыртқы жарақаттан қорғайды. Қыста қылшықтары қалыңдап, түсі қараңғырақ болады.
- Қабандардың жүгіру жылдамдығы сағатына қырық километрге дейін жетеді. Олар шапшаң әрі тығыз тоғайлардан өте алады. Сондықтан олар аңшылар үшін де, жыртқыштар үшін де қиын олжа болып саналады.
- Қабандардың саны тез артады, себебі олар өте өсімтал және бәрін жей береді. Кейбір аймақтарда олар тіпті зиянкеске айналып, егістікке және табиғи экожүйелерге зиян келтіреді. Сондықтан адамдар олардың санын бақылауда ұстайды.
- Көптеген мәдениеттерде қабандар күш пен батырлықтың белгісі ретінде саналады. Мифологияда оларды жаужүрек жау немесе аңшыларға қарсылас ретінде бейнелеген. Олар аңыздарда жиі кейіпкерге айналып, құрметтелген.
- Қабандар көптеген паразиттер мен адамға және үй жануарларына қауіпті аурулардың тасымалдаушысы. Сондықтан олармен байланыс абай болуды талап етеді. Осы себепті кейбір елдерде олардың санын реттеу ережелері бар.
- Қыста қабандар қарға немесе жапыраққа ұя салып, суықтан қорғанады. Олар топтасып жатып, жылуды бірге сақтайды. Мұндай тәсіл олардың аязды күндерде аман қалуына көмектеседі.
- Еуропада қабандарды ірі қалалардың шет аймақтарында да кездестіруге болады. Олар қоқыс орындарынан немесе егістіктерден тамақ іздеуге бейімделген. Мұндай жақындық кейде адамдармен қақтығыстарға әкеледі.
- Азияның кейбір аймақтарында қабандар діни рәсімдерде қолданылады. Оларды құнарлылық пен табиғат күшінің нышаны ретінде қасиетті жануар деп санайды. Бұл оларға ерекше мәдени маңыз береді.
- Қабандар биоалуантүрлілікті сақтауда да рөл атқарады. Олар жемістерді жеп, тұқымдарын жерге қалдырып, өсімдіктердің таралуына ықпал етеді. Осылайша олар орман экожүйелерінің қалпына келуіне көмектеседі.
- Табиғатта қабандардың өмір сүру ұзақтығы шамамен он жылды құрайды. Ал қолға үйретілген жағдайда олар жыртқыштардың болмауы мен тұрақты тамақтың арқасында ұзақ өмір сүреді. Дегенмен жабайы табиғатта көпшілігі бұл жасқа жетпейді.
Қабандар жай ғана жабайы шошқалар емес, орман мен даланың нағыз қожайындары болып саналады және көптеген ерекше қасиеттерге ие. Әрбір қызықты дерек олардың табиғи процестердегі және адамның мәдени өміріндегі маңызын көрсетеді. Таңғаларлық фактілер бұл жануарлардың құрмет пен қорғауға лайық екенін дәлелдейді. Енді сіз қабандар туралы білмеген жаңа мәліметтерді ашқан соң, олардың бейнесі одан да бай әрі алуан қырлы болып көрінеді.
