Ақ ергежейлі жұлдыздар Ғаламдағы ең қызықты әрі ең көп таралған аспан нысандарының қатарына жатады. Олар Күнге ұқсас жұлдыздарды қоса алғанда, көптеген жұлдыздардың эволюциясындағы соңғы кезеңді білдіреді. Ақ ергежейлі жұлдыздар туралы қызықты фактілер бізді қалыпты түсінікке сыймайтын физикалық жағдайлар әлеміне жетелейді. Бұл нысандарға қатысты неймовірні фактілер жұлдыздар өмірінің аяқталуы шын мәнінде жаңа әрі ұзақ үдерістің басталуы екенін көрсетеді. Сіз білуіңіз мүмкін емес жайттардың бірі — термоядролық реакциялар тоқтағаннан кейін де жұлдыздар миллиардтаған жылдар бойы тұрақты күйде сақтала алады.
- Ақ ергежейлі жұлдыздар ядролық отыны толық таусылған жұлдыздардың қалдығы болып табылады. Сыртқы қабаттары кеңістікке тарағаннан кейін жұлдыздың ядросы аса тығыз күйге дейін сығылады. Соның нәтижесінде өлшемі Жермен шамалас, ал массасы Күнге жуық нысан түзіледі. Осындай ерекшелік оларды Ғаламдағы ең тығыз денелердің біріне айналдырады.
- Ақ ергежейлі жұлдыздардың тығыздығы соншалық, олардың затынан алынған бір шай қасық бірнеше тонна тартар еді. Мұндай жағдайда атомдар бір-біріне өте жақын орналасады. Атом ядролары арасындағы бос кеңістік барынша азаяды. Электрондар ерекше кванттық күйде болып, жұлдыздың құрылымын ұстап тұрады.
- Ақ ергежейлі жұлдызды тұрақты күйде ұстайтын қысым температураға тәуелді емес. Ол электрондардың кванттық қасиеттерінен туындайтын азғындалған электрон газының қысымы деп аталады. Жұлдыз салқындаған сайын да бұл қысым сақталады. Сондықтан ақ ергежейлілер өте ұзақ уақыт бойы ыдырамай өмір сүре алады.
- Жас ақ ергежейлі жұлдыздардың беткі температурасы жүз мың градустан да жоғары болуы мүмкін. Уақыт өте келе олар біртіндеп жылуын жоғалтып, салқындай бастайды. Алайда бұл үдеріс миллиардтаған жылдарға созылады. Осы себепті Ғаламда әлі толық суыған ақ ергежейлі жұлдыздар жоқ.
- Ақ ергежейлі жұлдыздардың басым бөлігі көміртек пен оттегінен тұрады. Бұл элементтер жұлдыздың бұрынғы эволюциялық кезеңдерінде пайда болған. Кейбір жағдайларда олардың құрамында гелий немесе неон да кездесуі мүмкін. Химиялық құрам жұлдыздың бастапқы массасына тікелей байланысты.
- Ақ ергежейлі жұлдыздардың асып кетуге болмайтын шекті массасы бар. Ол Чандрасекар шегі деп аталады және шамамен Күн массасының бір жарымына тең. Егер жұлдыз осы мөлшерден артық масса жинаса, ол тұрақтылығын жоғалтады. Мұндай жағдайда аса қуатты жарылыс немесе басқа тығыз нысанға айналу үдерісі басталады.
- Көптеген ақ ергежейлі жұлдыздар қос жұлдызды жүйелердің құрамында болады. Олар көрші жұлдыздан зат тартып ала алады. Бұл олардың массасының біртіндеп артуына әкеледі. Осындай жүйелер Ғаламдағы ең жарық әрі күшті жарылыстардың көзі болып саналады.
- Ia типті аса жаңа жұлдыздардың жарылысы ақ ергежейлі жұлдыздармен тікелей байланысты. Жұлдыздың массасы шекті деңгейге жеткенде бақылаусыз термоядролық жарылыс орын алады. Бірнеше секунд ішінде бүкіл жұлдыз толықтай жойылады. Мұндай жарылыстар ғарыштық қашықтықтарды өлшеуде маңызды рөл атқарады.
- Ақ ергежейлі жұлдыздардың беткі тартылыс күші өте жоғары. Мұндай ортада кез келген дене бірден қатты қысымға ұшырайды. Кішкентай тас та зор жылдамдықпен төмен құлайды. Бұл жұлдыздардың физикалық жағдайы қаншалықты шектен тыс екенін көрсетеді.
- Кейбір ақ ергежейлі жұлдыздар өте жылдам айналады. Олар өз осінен бірнеше минут ішінде толық айналып шығуы мүмкін. Бұл жұлдыздың сығылуы кезінде бұрыштық импульстің сақталуымен түсіндіріледі. Радиусы кішірейген сайын айналу жылдамдығы арта түседі.
- Ақ ергежейлі жұлдыздарда термоядролық реакциялар дерлік жүрмейді. Олардың сәулеленуі бұрын жиналған жылудың қалдығынан ғана тұрады. Уақыт өткен сайын олардың жарықтығы бәсеңдей береді. Сол себепті өте ескі ақ ергежейлілерді бақылау қиын.
- Астрономдар ақ ергежейлі жұлдыздарды ғарыштық уақыт өлшеуіш ретінде қолданады. Олардың салқындау жылдамдығы жұлдыздық шоғырлардың жасын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл біздің галактиканың даму тарихын зерттеуге көмектеседі. Осылайша ақ ергежейлілер астрофизикада маңызды орын алады.
- Кейбір ақ ергежейлі жұлдыздардың атмосферасында ауыр элементтер анықталған. Бұл олардың планеталар немесе астероидтар қалдықтарын жұтқанын көрсетеді. Мұндай деректер жұлдыз өлгеннен кейін планеталық жүйелердің тағдыры қандай болатынын түсінуге мүмкіндік береді. Сіз білуіңіз мүмкін емес жайт — планеталар жұлдыз қалдығына құлап кетуі ықтимал.
- Теория бойынша ақ ергежейлі жұлдыздар уақыт өте келе қара ергежейлілерге айналуы мүмкін. Бұл толықтай суыған және ешқандай сәуле шығармайтын нысандар. Алайда Ғаламның жасы мұндай кезеңге жету үшін әлі жеткіліксіз. Сондықтан қара ергежейлілер әзірге тек болжам ретінде ғана бар.
- Біздің Күннің болашағы да ақ ергежейлі жұлдызбен байланысты. Бірнеше миллиард жылдан кейін ол сыртқы қабаттарын жоғалтып, тығыз ядро қалдырады. Бұл ядро триллиондаған жыл бойы біртіндеп салқындайды. Осындай тағдыр Құс жолындағы жұлдыздардың көпшілігін күтеді.
Ақ ергежейлі жұлдыздар жұлдыздар эволюциясының қаншалықты күрделі әрі алуан түрлі екенін айқын көрсетеді. Оларға қатысты қызықты фактілер кванттық физика мен ғарыштық уақытты бір арнаға тоғыстырады. Неймовірні фактілер арқылы біз Ғаламның болашағын және өз орнымызды тереңірек түсіне аламыз. Сіз білуіңіз мүмкін емес жайттардың бірі — жұлдыз сөнгеннен кейін де оның тарихы миллиардтаған жылдар бойы жалғаса береді.
