Бидай жармасы — көптеген халықтардың асханасында ежелден қолданылып келе жатқан қарапайым, бірақ аса құнды тағамдық өнім. Ол үйдегі жайлылықты, дәстүрлі ас мәзірін және табиғи тамақтану үлгісін еске салады. Көпшілік үшін бұл күнделікті тағам ғана сияқты көрінуі мүмкін, алайда оның құрамында пайдалы заттар көп әрі тарихы да қызыққа толы. Бұл жарма түрлі аспаздық бағыттарда қолданылып, әртүрлі елдердің мәдениетінде өз орнын тапқан. Осы мақалада сіз бидай жармасы туралы бұрын білмеген қызықты әрі танымдық деректермен танысасыз.
- Бидай жармасы қатты немесе жұмсақ бидай дәндерін алдын ала тазаламай, ұсақтап өндеу арқылы дайындалады. Ол дәннің қабығын сақтайтындықтан, құрамында жасұнық пен дәрумендер мол. Осындай өңдеу тәсілі оның табиғи құндылығын жоғалтпауға мүмкіндік береді.
- Бидай жармасының бірнеше түрі бар, мысалы: манка, булгур, кускус және полба. Әрқайсысы өңдеу деңгейі, құрылымы және дайындау әдісі жағынан ерекшеленеді. Бұл түрлердің әрқайсысы түрлі елдердің ұлттық тағамдарында кең қолданыс тапқан.
- Булгур — бидайды алдымен бумен пісіріп, содан соң кептіріп, ұсақтап дайындайтын жарма. Бұл технология оны тез дайын болатын, ұзақ сақталатын өнімге айналдырады. Орта Шығыс елдерінде булгур көптеген дәстүрлі тағамдардың негізін құрайды.
- Манка бидай дәнінің ішкі бөлігінен, яғни эндоспермінен дайындалады. Оның құрылымы ұсақ әрі ақшыл болғандықтан, балалар тағамында жиі қолданылады. Манкадан ботқа, пісірмелер және тәтті тағамдар әзірленеді.
- Полба — ежелгі замандарда, әсіресе Мысырда өсірілген бидайдың ең көне түрлерінің бірі. Оның дәмінде жаңғаққа ұқсас ерекше иіс бар және қоректік құндылығы жоғары. Полба қазіргі бидайға қарағанда жеңіл қорытылады.
- Бидай жармасында B тобының дәрумендері, әсіресе B1, B2 және B6 мол кездеседі. Бұл дәрумендер жүйке жүйесінің қызметін жақсартып, ағзаның энергия алмасуын реттейді және иммунитетті қолдайды. Сонымен қатар жармада темір, магний және мырыш та бар.
- Баяу сіңетін көмірсулардың көптігіне байланысты бидай жармасы ұзақ уақыт тоқтық сезімін береді. Бұл оны салмағын бақылап жүргендер мен белсенді өмір салтын ұстанатындар үшін пайдалы етеді. Бидай жармасы таңғы ас пен түскі асқа өте қолайлы.
- Оның құрамындағы жасұнық ішек жолдарының дұрыс жұмыс істеуіне және тазартылуына көмектеседі. Бидай жармасын тұрақты тұтыну ішек микрофлорасын жақсартып, іш қату қаупін азайтады. Ол әсіресе аз қимылдайтын адамдарға пайдалы.
- Бидай жармасы гипоаллергенді өнім болып саналады, алайда глютенге төзімсіз адамдар үшін қауіп тудыруы мүмкін. Жалпы алғанда, ол балалар мен ересектерге жарамды әрі сирек аллергиялық реакция туғызады. Целиакия немесе глютенге сезімталдық бар адамдар оны тұтынудан бас тартуы тиіс.
- Булгур мен кускус вегетариандық және вегандық тағамдарда ет пен күріштің орнына жиі қолданылады. Олар көкөністермен, бұршақпен, дәмдеуіштермен және тұздықтармен жақсы үйлеседі. Мұндай тағамдар құрамында ет болмаса да, тойымды әрі қоректі болады.
- Әлемнің әртүрлі аймақтарында бидай жармасы ұлттық тағамдардың негізі болып саналады, мысалы: Ливанда — табуле, Түркияда — халим, ал Қазақстан мен Украинада — көже мен күріш қосылған ботқалар. Ол өзге тағамдардың дәмін сіңіріп алуға бейім, сондықтан әмбебап өнім саналады. Осы себепті ол әлемнің көптеген халықтарының дастархандарында бар.
- Бидай жармасы дұрыс сақталса, ұзақ уақытқа дейін бұзылмайды. Ол құрғақ, ауа өткізбейтін ыдыста сақталғанда өз қасиетін жоғалтпайды. Сондықтан ол ұзақ сақтауға арналған үйлік қорда жиі қолданылады.
- Қазіргі диетологияда бидай жармасы спортшылардың, жүкті әйелдердің және денсаулығын қалпына келтіріп жатқан адамдардың рационына жиі енгізіледі. Оның жоғары қоректілігі ағзаны қуаттандыруға және күш-қуатты қалпына келтіруге көмектеседі. Бұл – денеге оңай сіңетін қолжетімді энергия көзі.
- Бидай жармасынан тек ботқа ғана емес, сорпа, палау, котлет, салат және тіпті десерттер де әзірлеуге болады. Оның бейтарап дәмі оны негізгі тағам ретінде де, гарнир ретінде де қолдануға мүмкіндік береді. Бұл жарманың аспаздық икемділігі ас үйде таптырмас өнім етуге көмектеседі.
- Кускус пішінімен жармаға ұқсаса да, ол бидай ұнынан ылғалдандырып, домалақтап, кейін кептіріп дайындайтын өнім. Бұл жарманың сирек кездесетін түрлерінің бірі, себебі оны қайнатпай, булап дайындайды. Осындай тәсіл оның дәмі мен қоректік заттарын сақтауға көмектеседі.
Бұл керемет әрі қызықты деректер бидай жармасының қарапайым көрінгенімен, зор маңызға ие екенін дәлелдейді. Ол ежелгі дәстүрлер мен заманауи тағамдардың тоғысқан нүктесі саналады. Бидай жармасы — пайдалы, әмбебап әрі құнды тағамдық өнім. Оның қасиеттерін білген сайын, оны күнделікті ас мәзіріне қосу артық етпейді.
