Морждар — Арктикадағы қатал жағдайда тіршілік ететін ерекше теңіз сүтқоректілері. Олардың алып азу тістері, ұзын мұрттары мен салмақты денесі бұл жануарларды солтүстік фаунасының айрықша өкілдеріне айналдырады. Сырттай баяу көрінгенімен, морждар өте төзімді, әлеуметтік және сезімтал тіршілік иелері. Олар солтүстік экожүйесінде маңызды рөл атқарады және ғасырлар бойы жергілікті халықтар мен зерттеушілердің қызығушылығын тудырып келеді. Төменде сіз білмеген морждар туралы таңғаларлық әрі қызықты деректер ұсынылған.
- Морждардың ұзын азу тістері кейде бір метрден асады. Бұл тістер өмір бойы өсіп, қорғануға, мұзға шығуға және аумақ үшін күресуге қолданылады. Еркек те, ұрғашы да азу тістерге ие, алайда еркектердің тістері әдетте ірілеу болады.
- Морждардың мұрттары өте сезімтал және теңіз түбінен қорек табуға көмектеседі. Олар құм не лай арасында жасырынған ең кішкентай қозғалысты да анықтай алады. Бұл мұрттар вибрисс деп аталады және олардың саны 700-ге дейін жетеді.
- Ересек морждардың салмағы 1,5 тоннаға дейін жетеді, ал кейбір ірі еркектер бұдан да ауыр болады. Мұндай ірі денесіне қарамастан, олар суда өте епті әрі жылдам жүзеді, өйткені күшті жүзбе қанаттары мен қалындығы 15 см-ге дейінгі май қабаты бар. Құрлықта олар баяу қозғалады, бірақ қауіп төнгенде жылдам әрекет ете алады.
- Морждар негізінен қосжақтаулы ұлулармен қоректенеді. Олар қабыршақ ішіндегі етті ауыз қуысында вакуум жасап сорып алады. Ересек морж күніне 50 килограммнан астам теңіз жәндігін жей алады.
- Морждардың терісі қалың әрі астында май қабаты болады, бұл қабаттың қалыңдығы 15 сантиметрге дейін жетеді. Бұл май оларды мұздай суда тоңудан қорғайды және энергия көзі ретінде қызмет етеді. Терісінің түсі қоршаған ортаның температурасына байланысты қызғылт, қоңыр немесе сұр болып өзгереді.
- Табиғи жағдайда морждар 40 жылға дейін өмір сүре алады. Олар шамамен 7–10 жасында жыныстық жетілуге жетеді. Ұрғашылары бірнеше жылда бір рет бір ғана төлі туып, оны екі жылға дейін емізеді.
- Морждар — өте әлеуметтік жануарлар, олар бірнеше мыңдаған дарақтан тұратын үлкен топтарда өмір сүреді. Бұл топтарда иерархия бар және ол жасына, көлеміне және азу тістерінің ұзындығына байланысты анықталады. Олар мұз үстінде бір-бірімен тығыз жанасып жатып, дыбыстармен және жанасулармен қарым-қатынас жасайды.
- Морждар әртүрлі дыбыс шығара алады: ырылдау, ысқыру, ыңырана дыбыстау сияқты. Әсіресе күйт кезеңінде еркектер өте дауысты болады, бұл арқылы олар күшін көрсетіп, ұрғашылардың назарын аударуға тырысады. Дыбыстық қарым-қатынас тұманды немесе су асты жағдайында да маңызды рөл атқарады.
- Морждар 30 минутқа дейін дем алмай, 100 метрден тереңірек сүңгей алады. Олар миоглобиннің көп мөлшері мен жүрек соғысын баяулатуға бейімділігі арқасында оттегінің жетіспеушілігіне бейімделген. Бұл қабілет оларға теңіз түбінен қорек табуға көмектеседі.
- Морждардың азу тістері тек құрал ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік мәртебе белгісі болып табылады. Үлкен тіс күйт кезеңінде басқа еркектерге үстемдік көрсетуге көмектеседі. Тісті сындыру немесе жоғалту әлеуметтік иерархиядағы орнын төмендетуі мүмкін.
- Морждардың табиғи жаулары көп емес, негізінен касаткалар мен ақ аюлар болып саналады. Дегенмен, ересек моржды өлтіру қиын, сондықтан жыртқыштар әдетте әлсіз немесе жас төлдерге шабуылдайды. Қауіп төнгенде ересектер жас төлдерді қоршап, қорғаныс шеңберін жасайды.
- Морждар көптеген Арктика халқының өмірі мен мәдениетінде маңызды орын алады. Эскимостар мен чукчалар олардың етін азық ретінде, майын жарық пен жылу көзі ретінде, ал терісі мен тісін құрал-сайман мен әшекей заттар жасауға қолданады. Қазіргі таңда морждарға аңшылық халықаралық шарттармен реттеледі.
- Морждар демалыс кезінде жағалау мен мұз үстіне топтасып жатады, бір-біріне тығыз жанасады. Бұл оларға жылу сақтап, жыртқыштардан қорғануға көмектеседі. Мұндай шоғырлар кейде бірнеше жүз метрге созылып жатқан «морж кілеміне» ұқсайды.
- Морждардың қанайналым жүйесі температураға бейімделуге өте жақсы бейімделген. Олар жылуды үнемдеу үшін қан айналымын негізінен өмірлік маңызды органдарға бағыттай алады. Бұл қасиет оларға мұздай суда ұзақ уақыт өмір сүруге мүмкіндік береді.
- Морждар мұз үстімен қозғалу үшін азу тістерін ілмек ретінде пайдалана алады. Олар тістерін мұзға қадап, өз денесін жоғары тартып шығарады. Мұндай мінез-құлық әсіресе ірі еркектерге тән.
- Морждар тұтқында да тыныш мінез көрсетіп, адамдарға үйреніп кетеді. Олар кейбір океанариумдарда өмір сүреді және ғылыми-зерттеу немесе танымдық бағдарламаларға қатысады. Бірақ олардың ірі көлемі мен ерекше талаптарына байланысты оларды ұстау көптеген ресурстарды қажет етеді.
Морждар — Арктика табиғатында өмір сүруге ерекше бейімделген таңғаларлық тіршілік иелері. Бұл қызықты деректер олардың мінез-құлқын, биологиясын және экожүйедегі рөлін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Сіз морждардың баяу қимылдарының артында ақылды әрі күрделі әлеуметтік құрылым барын білмеген боларсыз. Олар — ең қатал табиғи жағдайларда бейімделудің ғажайып мысалы.
