Тутанхамонның есімі құпиялармен, сән-салтанатпен және жұмбақ тарихтармен астасып жатыр. Бұл жас перғауын Ежелгі Мысырдың ең әйгілі билеушілерінің бірі атанды, өйткені оның қабірі адамзат тарихындағы ең ірі археологиялық жаңалықтардың бірі болды. Тутанхамон туралы қызықты деректер оның өмірін ғана емес, сол дәуірдің мәдениетін, дінін және сенімдерін де аша түседі. Оның есімі ежелгі өркениеттің ұлылығын және адамзаттың өткенге деген қызығушылығын бейнелейді. Төменде сізді таңғалдыратын және бұрын білмеуіңіз мүмкін ерекше деректер келтірілген.
- Тутанхамон таққа тоғыз жасында отырды. Оның билігі небәрі он жылға созылғанымен, бұл кезең Ежелгі Мысыр тарихында ерекше із қалдырды. Жас болғанына қарамастан, ол сарай ақсақалдарының және абыздардың кеңесімен ел тағдырына әсер етті.
- Тутанхамонның әкесі әйгілі перғауын Эхнатон болды. Эхнатон Мысыр тарихындағы ең батыл реформаторлардың бірі еді, ол көпқұдайшылықты жойып, Атон атты бір құдайға табынуды енгізді. Ал Тутанхамон билікке келген соң, дәстүрлі құдайларға табынуды қалпына келтіріп, ел астанасын Фивы қаласына қайтарды.
- Тутанхамонның есімі «Амонның тірі бейнесі» деген мағынаны білдіреді. Бұған дейін оның аты Тутанхатон болған, ол «Атонның тірі бейнесі» дегенді білдірген. Бұл өзгеріс оның әкесінің діни саясатына қарсы шыққанын көрсетеді.
- Тутанхамонның қабірі 1922 жылы ағылшын археологы Говард Картер тарапынан табылды. Бұл ХХ ғасырдың ең маңызды археологиялық жаңалығы ретінде тарихта қалды. Қабірден бес мыңнан астам құнды жәдігер табылды, олардың арасында алтын бұйымдар, тақ, соғыс арбалары және атақты алтын бетперде бар.
- Тутанхамонның саркофагы үш қабаттан тұрған. Ішкі қабы алтыннан жасалған және оның салмағы жүз килограмнан асқан. Бұл табылыс әлемді таң қалдырды және ежелгі мысырлық зергерлік өнердің шыңы болды.
- Алтын бетперде Тутанхамонның ең әйгілі нышанына айналды. Ол таза алтыннан жасалып, көгілдір лазурит, көгілдір тас және карнелианмен безендірілген. Бұл бетперде жас перғауынның жүзіне дәл ұқсап, оның мәңгілік өмірге өтуін бейнелеген.
- Қабірдің ішінде тұрмыстық заттар да табылды, бұл мысырлықтардың өлімнен кейінгі өмірге сенгенін дәлелдейді. Онда төсектер, ойыншықтар, қару-жарақ, азық-түлік және миниатюралық қайықтар болған. Бұл заттар арқылы ғалымдар сол дәуірдің тұрмысын және сенім жүйесін қалпына келтіре алды.
- Тутанхамонның өлімі ұзақ уақыт жұмбақ болып келді. Мумияны зерттеу кезінде аяғы сынғаны және инфекция іздері табылған. Көптеген ғалымдар оның кездейсоқ жарақаттан немесе аурудан қайтыс болғанын болжайды.
- Генетикалық зерттеулер Тутанхамонның безгекпен ауырғанын және сүйек әлсіздігі мен табан деформациясы болғанын анықтады. Сол себепті ол жиі таяққа сүйеніп жүрген болуы мүмкін. Қабірінен жүзден астам таяқ табылған.
- Тутанхамонның ата-анасы бір-біріне жақын туыс болған, сондықтан ол қан аралас некеден туған. Бұл жағдай оның денсаулығына кері әсер еткен және тұқым қуалайтын ауруларға әкелген. Ғалымдар мұны генетикалық сараптамалар арқылы дәлелдеді.
- Қабірден екі кішкентай қыздың мумиясы табылған. Бұл сәбилер Тутанхамонның балалары болуы мүмкін, олар туғаннан кейін көп ұзамай қайтыс болған. Бұл деректер оның жұбайы Анхесенамон болғанын растайды, ол Эхнатон мен Нефертитидің қызы еді.
- Тутанхамон қайтыс болғаннан кейін Анхесенамонның өмірі қиынға соқты. Ол Хет патшасына хат жазып, өзін құтқару үшін күйеу ретінде ұлын жіберуді өтінген. Бұл қадам ежелгі Мысыр тарихында бұрын-соңды болмаған саяси әрекет еді.
- «Перғауынның қарғысы» туралы аңыз дәл осы қабірмен байланысты. Говард Картердің экспедициясына қатысқан бірнеше адам жұмбақ жағдайда көз жұмған. Алайда қазіргі ғалымдар мұны жай сәйкестік немесе қабір ішіндегі көгеру бактерияларымен улану деп түсіндіреді.
- Тутанхамонның қабірі Долина патшаларының ішіндегі ең кішілерінің бірі болды. Болжам бойынша, ол кенеттен қайтыс болғандықтан, қабір тез арада салынған. Соған қарамастан, ол дерлік тонауға ұшырамаған, сондықтан археологиялық тұрғыдан ерекше құнды болды.
- Мумияның үстінен 140-тан астам бойтұмар табылған. Әр бойтұмар ерекше мағынаға ие болған және оның рухын қорғауға арналған. Олардың орналасуы ежелгі діни дәстүрлерге сай жасалған.
- Реставрация кезінде мумияның кейбір бөліктері бүлінген. Себебі ежелгі мысырлықтар бальзамдау кезінде тым көп шайыр қолданған. Бұл асығыстық олардың кейде рәсімді шұғыл орындағанын көрсетеді.
- Мумияның үстінде үш мың жылдан астам уақыт бойы сақталған гүл тәж табылған. Бұл — әлемдегі ең көне ритуалдық әшекейлердің бірі. Ол мәңгілік өмір мен қайта тірілуді бейнелеген.
- Қабір қабырғаларында Тутанхамонның о дүниеге аттануын бейнелейтін суреттер бар. Бұл көріністер ежелгі мысыр өнерінің нағыз жауһары саналады. Олар арқылы ғалымдар сол дәуірдің діни түсініктерін жақсырақ зерттей алды.
- Ең қызығы — Тутанхамонның жүрегі саркофагта болмаған. Оның орнына қоңыз түріндегі бойтұмар қойылған, ол қайта тірілуді білдірген. Мұндай жағдай мысыр мумияларында өте сирек кездеседі.
- Тутанхамон әдетте қолында қамшы мен асатаяқ ұстап бейнеленеді. Бұл заттар билік пен құдайлық күштің белгісі болған. Олар да оның саркофагынан табылған.
- Кейбір ғалымдар Тутанхамон сарайдағы саяси қастандықтың құрбаны болуы мүмкін деп санайды. Дегенмен көпшілік зерттеушілер оның табиғи себептерден өлгенін айтады. Өлімнің нақты себебі әлі күнге дейін жұмбақ болып қалуда.
- Тутанхамонның қабірі табылғаннан кейін египтология ғылымы қайта өрлеу дәуірін бастан кешті. 1920-жылдары оның қабіріндегі өрнектер мен пішіндер әлемдік сән мен сәулетке әсер етті. Сол арқылы ар-деко стилі қалыптасып, мысырлық элементтер сәнге айналды.
- Бүгінде Тутанхамонның мумиясы өз қабірінде арнайы шыны саркофагта сақталады. Бұл оны ауа мен микроорганизмдерден қорғау үшін жасалған. Жыл сайын мыңдаған туристер оны көру үшін Долина патшаларына келеді.
- 2015 жылы ғалымдар қабірдің артында жасырын бөлме болуы мүмкін екенін радар арқылы анықтады. Кейбіреулер ол жерде Нефертитидің мүрдесі бар деп болжаған, бірақ кейін бұл жорамал расталмады. Дегенмен бұл зерттеу қызығушылықты арттыра түсті.
- Компьютерлік технологиялар арқылы Тутанхамонның бет бейнесі қайта қалпына келтірілді. Нәтижесінде оның жүзі нәзік, басы сәл ұзындау және көзі анық болғаны анықталды. Бұл оның денсаулығы әлсіз болғанымен, сымбатты әрі ақсүйек бейнесін көрсетеді.
Тутанхамон туралы осындай таңғажайып деректер оның тұлғасы үш мың жылдан кейін де адамзатты қызықтырып отырғанын дәлелдейді. Оның өмірі ұлылықты, трагедияны және жұмбақтылықты біріктірген. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ дәл осы перғауынның арқасында адамзат ежелгі өркениеттің рухани әлеміне үңіле алды. Тутанхамонның мұрасы тарихтың мәңгілігін және білімге деген адамзат ынтасын бейнелейді.