Түрікменстан – Орталық Азиядағы ең жұмбақ елдердің бірі. Ол ежелгі тарихты, ұлттық дәстүрлерді және заманауи сәулет өнерін бір кеңістікте үйлестіре білген. Аумағы кең, табиғи ресурстары мол болғанымен, бұл мемлекет әлемдік саяхатшылар мен зерттеушілерге әлі де беймәлім күйде. Мұнда шексіз шөлдер, мәрмәрмен қапталған қалалар және көшпенділік рухы қатар өмір сүреді. Назарларыңызға Түрікменстан туралы сіз білуі мүмкін емес таңғаларлық әрі танымдық деректерді ұсынамыз.
- Ел астанасы Ашхабад – әлемдегі ең көп ақ мәрмәрмен қапталған ғимараттар орналасқан қала ретінде Гиннестің рекордтар кітабына енген. Қаланың негізгі әкімшілік және қоғамдық нысандары түгел дерлік осы материалмен салынған. Мұнда бұрынғы президентке арналған монументтер мен субұрқақтар да көптеп кездеседі. Ашхабад сәулеті шығыс әсемдігін заманауи стильмен үйлестірген.
- Түрікменстан аумағында әлемдегі ең ерекше табиғи құбылыстардың бірі – Дарваза газ кратері немесе Тозақ қақпасы орналасқан. Бұл диаметрі 60 метрден асатын шұңқыр, онда 1971 жылдан бері табиғи газ үздіксіз жанып тұр. Түнде бұл алау қорқынышты әрі таңғажайып жарық шығарады, соның арқасында ол шетелдік туристерді өзіне тартады. Бұл орын елдің табиғи байлығының белгісіне айналған.
- Түрікменстанда әлемдегі ең ірі табиғи газ қорының бірі орналасқан. Газ экспорты – елдің негізгі кіріс көзі. Соған қарамастан, көп жылдар бойы тұрғындар үшін газ, су және электр энергиясы тегін немесе өте арзан болды. Мұндай жеңілдік саясаты – әлемде сирек кездесетін әлеуметтік қолдау үлгісі.
- Ел аумағының 80 пайызынан астамын Қарақұм шөлі алып жатыр. Бұл – әлемдегі ең үлкен құмды шөлдердің бірі, ол елдің негізгі бөлігін қамтиды. Мұнда халық сирек қоныстанғанымен, көптеген мұнай және газ кен орындары орналасқан. Қиын климаттық жағдайға қарамастан, бұл аймақта суару жүйелері дамыған, соның бірі – Қарақұм каналы.
- Қарақұм каналы – әлемдегі ең ұзын қолдан жасалған каналдардың бірі. Оның ұзындығы 1300 шақырымнан асады және ол ауыл шаруашылығы үшін басты су көзі болып саналады. Канал Әмудария өзенінен елдің орталық аймақтарына су жеткізеді. Бұл құрылыс шөлді жерлердің шаруашылығын дамытуға үлкен серпін берді.
- Түрікмен халқы – елдің негізгі этносы – бай көшпенді мәдениетін сақтап қалған. Бұл мәдениет тұрмыста, музыкада, қолөнерде және ұлттық киімде көрініс табады. Түрікмен кілемдері әлемдегі ең сапалы және көркем кілемдердің қатарында саналады. Әр кілемдегі өрнек белгілі бір тайпаның тарихын бейнелейді және олар ұлттық нышан ретінде мемлекеттік мекемелерге ілінеді.
- Елде тек бір ғана ұялы байланыс операторы – мемлекеттік Altyn Asyr жұмыс істейді. Интернетке қол жеткізу шектеулі, көптеген халықаралық сайттар бұғатталған. Бұл – билік ақпарат ағынын бақылап отыру үшін жүргізетін ақпараттық оқшаулау саясатының бір бөлігі. Интернетке толық қол жеткізу үшін тұрғындар көбінесе VPN қолданады.
- Түрікменстан – әлемдегі ең аз турист қабылдайтын елдердің бірі. Туристік виза алу үшін арнайы лицензиясы бар туристік агенттіктен шақыру қажет және бекітілген маршруттан ауытқымау талап етіледі. Көптеген шетелдіктер гидпен бірге саяхаттайды. Бірақ елге барғандар жергілікті халықтың қонақжайлығын және елдің ерекшелігін жоғары бағалайды.
- Түрікменстанда жыл сайын Дыня күні атап өтіледі. Бұл мейрам елде өсетін ерекше тәтті қауын түріне арналған. Тамыз айында өтетін бұл шарада көрмелер, концерттер мен дәм тату ұйымдастырылады. Қауын – елдің ұлттық жемісі ретінде құрметтеледі және молшылықтың белгісі саналады.
- Түрікмен ахалтеке жылқысы – елдің ұлттық мақтанышы. Бұл тұқым ерекше жылтыр терісімен, сымбаттылығымен және төзімділігімен әлемге әйгілі. Бұл жылқыларға арнап ескерткіштер, мерекелер ұйымдастырылады, олардың бейнелері ұлттық валюталарда да бейнеленген. Ахалтеке тұқымы – түрікмен халқының күші мен мәртебесінің символы.
- Ашхабадта Азиядағы ең биік ту тіккен бағандардың бірі орнатылған, оның биіктігі 130 метрден асады. Онда Түрікменстанның мемлекеттік туы желбірейді, оны қала сыртына дейін көруге болады. Бұл нысан елдің тәуелсіздігі мен бірегейлігінің нышанына айналған. Оның жанында үкіметтік ғимараттар мен архитектуралық кешендер орналасқан.
- Түрікменстанның конституциялық құрылымы республика ретінде белгіленгенімен, елде авторитарлық басқару жүйесі қалыптасқан. Президенттің билігі шексіз, ал бұрынғы басшылардың тұлғалық культі өте жоғары деңгейде болған. Олардың мүсіндері, суреттері мен дәйексөздері көшелер мен мекемелерде жиі кездеседі. Бұл елдегі саяси және мәдени ахуалға өзіндік ерекшелік береді.
Бұл таңғажайып деректер Түрікменстанның ежелгі тарих пен табиғи байлықтарды, ұлттық мақтаныш пен қазіргі заманғы оқшаулануды біріктіре білгенін көрсетеді. Бұл ел әлем үшін жұмбақ күйінде қалып келе жатса да, өзіндік ерекшелігімен тартымды. Түрікменстан — контрасты, өзіндік дәстүрі және ұлттық рухы бар мемлекет. Оны зерттеу арқылы Орталық Азияның көпқырлы мәдениетін тереңірек түсінуге болады.
