Тәжікстан – Орталық Азияның жүрегінде орналасқан таулы мемлекет. Бұл елдің аумағы үлкен емес болғанымен, онда бай тарихи мұра, ерекше мәдени дәстүрлер мен көркем табиғат үйлесім тапқан. Әлемдік жаңалықтарда сирек аталатын бұл мемлекет шын мәнінде өркениеттің терең тамырларын сақтап қалған елдердің бірі. Тәжікстан туралы қызықты деректер елдің географиясын, халқын және салт-дәстүрлерін жақсырақ тануға мүмкіндік береді. Төмендегі деректер сіз білмеуі мүмкін, бірақ олар сізге бұл елді мүлде жаңа қырынан таныстыра алады.
- Тәжікстан аумағының 90 пайыздан астамын таулы аймақтар құрайды, бұл оны әлемдегі ең биік елдердің бірі етеді. Мұнда Памир таулары орналасқан, олар Жер бетіндегі ең көне әрі ең биік таулардың бірі болып саналады. Елде мыңнан астам мұздық бар, олардың ішінде Федченко мұздығы – полюстен тыс орналасқан ең ірі мұздық.
- Ел астанасы Душанбе атауы «дүйсенбі» дегенді білдіреді, себебі бұл жерде бұрын дүйсенбі күндері үлкен базар болатын. Кейін осы базардың айналасында қоныс пайда болып, ол біртіндеп елдің басты қаласына айналды. Қазіргі таңда Душанбе – Тәжікстанның әкімшілік, мәдени және білім беру орталығы.
- Тәжікстан ежелгі парсы өркениетімен тығыз байланысты, ал тәжік тілі – парсы тілінің бір нұсқасы. Ирандықтардан айырмашылығы, тәжіктер кириллица әріптерін қолданады, бұл олардың жазба дәстүрін ерекше етеді. Бұл тілдік байланыс тәжіктерді ежелгі Иран мәдени мұрасымен ұштастырады.
- Елдің ұлттық батыры – Исмаил Самани, ол IX ғасырда тәжік жерлерін біріктірген Саманидтер әулетінің билеушісі болған. Оның атымен Тәжікстандағы ең биік тау аталған – Исмаил Самани шыңы, оның биіктігі 7495 метрден асады. Бұл шың 1998 жылға дейін Коммунизм шыңы деп аталып келген.
- Тәжікстанда ежелгі археологиялық ескерткіштер жақсы сақталған, олардың бірі – Пенжикент қаласы, ол «Орталық Азияның Помпейі» атанып кеткен. Бұл қала VIII ғасырда араб шапқыншылығы кезінде қирағанымен, археологтар мұнда керемет фрескалар, қыш ыдыстар мен үй-жайлардың қалдықтарын тапқан. Пенжикент – өңірдегі маңызды тарихи орындардың бірі.
- Елде әлемдегі ең терең тау көлдерінің бірі – Сарез көлі орналасқан, ол 1911 жылғы жер сілкінісінің нәтижесінде пайда болған. Көл теңіз деңгейінен 3200 метр биіктікте жатыр, ал тереңдігі 500 метрге дейін жетеді. Табиғи бөгеттің бұзылу қаупі бар болғандықтан, көл экологиялық тұрғыдан қауіпті аймаққа жатады.
- Тәжікстан ұлттық тағамдарына күріш, ет және сүт өнімдері көптеп кіреді. Ең танымал тағамдардың бірі – ош (палау), ол үлкен қазандарда оттың үстінде дайындалады. Шай ішу – тәжік мәдениетінің ажырамас бөлігі, оны көбінесе кішкентай кеселермен ішіп, тәттілер мен құрма-жеміспен ұсынады.
- Елдің негізгі экспорттық өнімдерінің бірі – мақта, оны өсірумен ауыл шаруашылығындағы халықтың көп бөлігі айналысады. Тәжікстанда сонымен қатар өрік, жүзім, анар сияқты жеміс-жидек түрлері көптеп өсіріледі. Елдің климаты мен ирригациялық жүйелері ауыл шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді.
- Елде дәстүрлі қолөнер кеңінен таралған, атап айтқанда кестелеу, ағаш ою және кілем тоқу. Тәжік кестелері ашық түстері мен геометриялық өрнектерімен ерекшеленеді, олардың әрбірінде терең мағына бар. Бұл өнер түрлері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, әсіресе әйелдер арасында кең таралған.
- Тәжікстанда әлемдегі ірі су электр станцияларының бірі – Нүрек СЭС орналасқан. Ол Вахш өзенінде салынған, ал бөгеттің биіктігі 300 метрден асады, бұл оны ұзақ уақыт бойы әлемдегі ең биік бөгет етіп келді. Бұл станция елдегі электр энергиясының 90 пайыздан астамын қамтамасыз етеді.
- Тәжік халқының дәстүрлі киімдері күрделі қолмен кестеленіп, түрлі-түсті оюлармен безендіріледі. Ер адамдар тегеріш тюбетейка, ал әйелдер ашық түсті көйлек пен орамал тағады. Мұндай киімдер ауылда ғана емес, қалалардағы мерекелік шараларда да кеңінен қолданылады.
- Елде «шашмақом» деп аталатын көп дауысты хор музыкасы ерекше орын алады. Бұл музыкалық жанр ЮНЕСКО-ның материалдық емес мұраларының қатарына енген. Онда поэзия, рухани мән мен күрделі әуен үйлесім тапқан.
- Тәжікстан аумағының көп бөлігі сейсмикалық белсенді аймақта орналасқан. Ел тарихында бірнеше жойқын жер сілкіністері тіркелген, олар қалалар мен табиғи ландшафтқа айтарлықтай әсер еткен. Қазіргі құрылыс жұмыстары сейсмикалық қауіптерді ескеріп жүргізіледі.
- Тәжікстан төрт елмен шектеседі: Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай және Ауғанстан. Қытаймен шекаралас аумақтардың көп бөлігі таулы және қолжетімсіз, бірақ олар биологиялық әртүрлілікпен бай. Бұл аймақтарда сирек кездесетін өсімдіктер мен жануарлар түрлері сақталған.
- Елде ежелгі суару жүйелері әлі де кеңінен қолданылады. Олар ашық каналдар мен жерасты су құбырларынан тұрады, бұл тіпті құрғақ аймақтарда да егін шаруашылығын жүргізуге мүмкіндік береді. Бұл – табиғи ортаға бейімделген ежелгі инженерлік шешімдердің жарқын үлгісі.
Бұл қызықты деректер Тәжікстанның танымал емес, бірақ өте бай мәдениеті мен табиғи сұлулығы бар ел екенін көрсетеді. Тау-тасты өлкелер мен ежелгі қалалар, қолөнер мен дәстүрлі музыка – мұның бәрі елдің ерекше келбетін қалыптастырады. Мұндай ғажайып деректер әлемге деген көзқарасымызды кеңейтеді және түрлі халықтардың бай рухани мұрасын тереңірек түсінуге жол ашады. Тәжікстан – зерттеуге тұрарлық және құрметке лайық мемлекет.
