Аққу — жер бетіндегі ең сымбатты әрі сұлу құстардың бірі. Оның қардай аппақ қауырсыны, судың бетімен сырғығандай қозғалысы мен әсем дауысы ежелден бері адалдықтың, махаббат пен рухани тазалықтың нышаны болып келеді. Алайда бұл көркем құстың сыртқы әдемілігінен бөлек, көптеген ерекшеліктері мен таңғаларлық қасиеттері бар екенін бәрі біле бермейді. Аққулар мифтерде, ертегілерде, өлеңдерде жиі кездеседі және олар би өнерінен бастап ғылымға дейінгі түрлі салаларда шабыт көзіне айналған. Бұл мақалада сіз білмеуіңіз мүмкін болған аққулар туралы ең қызықты және танымдық деректер жинақталған.
- Аққулар — әлемдегі ең ірі су құстарының бірі. Олардың қанатының ұзындығы 2,5 метрден асуы мүмкін, ал салмағы 15 килограммға дейін жетеді. Осындай ірі көлеміне қарамастан, олар керемет ұшады және ұзақ қашықтыққа көше алады.
- Көптеген аққу түрлері өмір бойы жұбымен бірге болады. Егер олардың бірі қаза тапса, екіншісі жалғыз қалып, жаңа жұп іздемеуі мүмкін. Бұл қасиеті олардың әртүрлі халықтарда адалдықтың символына айналуына себеп болды.
- Дүниежүзінде бар болғаны жеті аққу түрі бар, олардың барлығы үйрек тұқымдасына жатады. Ең танымал түрлеріне сұңқылдақ аққу, сыбырлайтын аққу, қара аққу мен тундра аққуы жатады. Әрқайсысының қауырсын түсі, дауысы және мінез-құлқы әртүрлі.
- Аққулар өте биік биіктікке дейін ұша алады. Кейбір түрлері Гималай тауларын көктей өтіп, 8000 метр биіктікке көтеріле алады. Бұл үшін оларда күшті кеуде бұлшықеттері мен қуатты тыныс алу жүйесі дамыған.
- Аққудың қауырсыны арнайы маймен қапталған, бұл оларды су өткізбейтін етеді. Сондықтан олар мұздай суда да малтыса да тоңбайды. Аққулар үнемі қауырсындарын тазалап, тұмсығымен майын жағып отырады.
- Жас аққулар — аққу балапандары сұр немесе қоңыр түсті болады. Уақыт өте келе олардың қауырсыны ағарып, таза ақ түске енеді. Бұл құбылыс әйгілі «ұсқынсыз үйрек балапаны» ертегісіне шабыт берген.
- Аққулар тек суда жақсы жүзіп қана қоймай, құрлықта да қозғала алады. Олардың жүрісі сәл ыңғайсыз көрінсе де, олар құрлықта ұзақ жол жүруге қабілетті. Бұл әсіресе құрғақ маусымда су көздерін іздеуде маңызды.
- Аққулардың есте сақтау қабілеті өте жақсы, олар орындарды, адамдарды және басқа құстарды тануға бейім. Олар жыл сайын бір жерге ұя салуға қайта оралады. Сонымен қатар оларды тамақтандырған немесе мазалаған адамдарды есінде сақтайды.
- Қара аққу — Австралиядан тараған бөлек түр. Оның қауырсыны қою түсті, ал тұмсығы қызыл болады. Бұл құс сирек әрі тосын құбылыстың символына айналып, «қара аққу» ұғымы философия мен экономикада қолданыс тапты.
- Аққудың дауысы түріне байланысты ерекшеленеді. Мысалы, сұңқылдақ аққу алыстан естілетін әуезді дыбыс шығарады. Ал сыбырлайтын аққу тыныш, сыбырлағандай үнмен белгілі.
- Көптеген елдерде аққулар заңмен қорғалады. Мысалы, Ұлыбританияда Темза өзеніндегі барлық жабайы аққулар ресми түрде патшаға тиесілі. Жыл сайын бұл құстар арнайы санауға алынып, дәстүрлі рәсіммен есепке алынады.
- Аққулар негізінен су өсімдіктерімен қоректенеді. Олар мойнын бір метрден астам тереңдікке дейін батырып, су түбінен балдырлар жинай алады. Кейде олар кездейсоқ түрде ұсақ жәндіктерді де жұтып қояды.
- Ұялау кезеңінде аққулар өте агрессивті болып, өз аумағын қатты қорғайды. Олар басқа құстарға және кейде адамдар мен жануарларға да шабуыл жасауы мүмкін. Аққудың қанаттары өте мықты, соққысы ауыр болуы мүмкін.
- Аналық аққу әдетте 4–8 жұмыртқа басады. Ол оларды 35–40 күн бойы басып шығарады, ал аталығы ұяны қорғайды. Балапандар жұмыртқадан шыққан соң бірнеше ай бойы ата-анасының жанында жүріп, жүзуді және қорек іздеуді үйренеді.
- Кейбір халық аңыздарында аққу өмірінде тек бір рет — өлмес бұрын ән салады деген наным бар. Бұл поэтикалық бейне мифтер мен әдеби шығармаларға арқау болды. Алайда шын мәнінде, аққулар өмір бойы түрлі дыбыстар шығара алады.
- Аққулар жабайы табиғатта да, қалалық саябақтар мен жасанды көлдерде де тіршілік ете алады. Олар адамға үйреніп, егер мазаламаса, тыныш қатар өмір сүре алады. Көптеген туристік аймақтарда олар жиі көзге түседі.
- Ұзын мойнының арқасында аққулар су түбінен де азық ала алады. Бұл оларды басқа су құстарынан ерекшелендіреді. Олар судың түбіндегі лай арасынан қорегін шебер жинайды.
- Аққулардың өмір сүру ұзақтығы ұзақ — табиғатта 10–20 жыл, ал күтім жасалса 30 жылға дейін өмір сүре алады. Жабайы табиғатта олардың жас мөлшері ортаға, ауа райына және жыртқыштардың болуына байланысты.
- Аққу бейнесі халық өнерінде рух, тазалық және сұлулықтың символы ретінде жиі кездеседі. Олар ою-өрнектерде, ертегілерде, балеттерде және елтаңбаларда жиі бейнеленеді. Ең танымал мысал — П. И. Чайковскийдің «Аққу көлі» балеті.
- Қауырсынын жаңарту кезеңінде аққулар 4–6 аптаға дейін ұшу қабілетінен айырылады. Бұл кезде олар жыртқыштардан жасырынып, қамыстың арасында тығылып жүреді. Линька аяқталған соң олардың жаңа қауырсыны жылтыр әрі таза болады.
Бұл қызықты деректер аққулардың тек сұлулықтың символы ғана емес, сондай-ақ ақылды, төзімді және өмір сүруге бейім жануарлар екенін дәлелдейді. Олар тек сыртқы келбетімен ғана емес, мінез-құлқы, адалдығы және табиғатпен үйлесімділігімен де таң қалдырады. Аққуды бақылау — бұл табиғаттың әсемдігін сезінуге мүмкіндік беретін ерекше сәт. Біз олар туралы көбірек білген сайын, жабайы әлемнің шексіз байлығына тереңірек үңілеміз.
