Руханият немесе Рідновірство – ежелгі славян халқының табиғатты, ата-бабаны және туған құдайларды құрметтеуге негізделген көне дүниетанымының қазіргі заманғы жаңғыруы. Бұл сенім жүйесі мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлерді, аңыздарды, наным-сенімдерді және ғарыштық көзқарастарды біріктіреді. Руханиятта басты мақсат – табиғатпен үйлесімде өмір сүру, рухани тазалыққа ұмтылу және ата-баба мұрасын сақтау. XXI ғасырда бұл дәстүр Украина, Польша, Чехия, Беларусь және басқа да Еуропа елдерінде қайта жаңғырып келеді. Төменде сіз бұрын білмеген қызықты әрі танымдық деректер келтірілген.
- Руханият кейде «славяндық көпқұдайшылық» деп аталады, бірақ оның ізбасарлары бұл атауды қолданбайды. Олар өз сенімін ежелгі ата-бабалар дәстүрінің табиғи жалғасы деп санайды. Бұл – ескі діннің қайта құрылуы емес, оның заманауи жалғасы.
- Руханияттың өзегінде «Рід» ұғымы бар. Рід – жаратушы құдай ғана емес, сонымен бірге табиғаттың, өмірдің және ата-бабалардың жиынтығын білдіреді. Бұл ұғым адам мен табиғаттың арасындағы рухани байланыстың нышаны болып саналады.
- Бұл сенім жүйесінде көптеген құдайлар бар. Ең танымалдары – Перун, Дажбог, Велес, Мокош, Лада, Сварог және Стрибог. Әрқайсысы өмір мен табиғаттың белгілі бір қырын бейнелейді.
- Перун – найзағай мен соғыстың құдайы. Ол батылдық пен әділдіктің символы ретінде құрметтеледі. Ежелгі дәуірде Перунның құрметіне ағаш бағандарға найза қойылып, құрбандық шалу рәсімдері өткізілген.
- Велес – даналық пен байлықтың, сиқыр мен жануарлар әлемінің қамқоршысы. Ол шеберлер мен саудагерлердің қорғаушысы болып саналады. Велеске қатысты аңыздарда ол рухтар әлемімен байланыс орнататын делінген.
- Мокош – әйел бастамасының, аналық мейірім мен жердің құнарлылығының бейнесі. Ол әйелдерді, отбасын және тұрмыс-тіршілікті қорғаушы ретінде танылады. Көптеген халықтық өрнектер мен кестелерде Мокоштың бейнесі кездеседі.
- Руханиятта қасиетті кітап жоқ. Оның орнына халық даналығы, аңыздар мен дәстүрлер ұрпақтан ұрпаққа ауызша беріліп келген. Сол себепті фольклор рухани білімнің негізі ретінде қабылданады.
- Бұл сенімде ең маңызды мейрамдар – Коляда, Купайло, Жазғы күн тоқырауы және Перун күні. Олар табиғи циклдерге байланысты өткізіледі және от, су, жер мен ауа стихияларымен тікелей байланысты. Әр мереке әндермен, билермен және от жағу рәсімдерімен сүйемелденеді.
- Купайло мейрамы – табиғаттың жаңаруын және өмірдің қуатын бейнелейтін көне мейрам. Бұл күні жастар өздерін тазарту үшін оттан секіреді және папоротник гүлін іздейді. Гүлді тапқан адам бақытқа кенеледі деген наным бар.
- От Руханиятта ерекше мәнге ие. Ол тазалықтың, шындықтың және рухтар арасындағы байланыстың нышаны. Салт-жораларда от арқылы құдайларға құрбандық ұсынылады.
- Руханияттың негізгі белгілерінің бірі – Коловрат. Бұл күннің, өмірдің айналымының және үйлесімнің символы. Ол қорғаныш белгісі ретінде киім мен әшекей бұйымдарға салынады.
- Руханиятта адам мен құдайдың арасында делдал жоқ. Әр адам өз ниеті мен жүрегінің тазалығымен тікелей құдайларға жалбарына алады. Бұл сенімде шынайылық пен табиғилық бірінші орында тұрады.
- Жер Руханиятта қасиетті тіршілік иесі деп есептеледі. Әр тастың, судың және ағаштың өз рухы бар деп сенеді. Бұл көзқарас табиғатты құрметтеу мен экологиялық жауапкершілікті қалыптастырады.
- Көптеген қауымдарда су арқылы тазарту рәсімі жасалады. Адамдар өздерін бұлақ не өзен суымен жуады, бұл рухани тазару мен қайта туу нышаны саналады.
- Руханиятта үш әлем ұғымы бар – Правь, Явь және Навь. Правь – құдайлар мен заңдылықтардың әлемі, Явь – адамдар мен табиғаттың әлемі, ал Навь – рухтар мен ата-бабалар мекені. Бұл үштік дүниенің тұтастығын бейнелейді.
- Бұл сенім агрессия мен зорлықты қабылдамайды. Негізгі мақсат – адамның өзімен, табиғатпен және Рід-пен үйлесімді өмір сүруі. Руханият ізбасарлары рухани кемелдікке ата-баба ілімін үйрену арқылы жетуге тырысады.
- Қазіргі заманда Руханиятты ұстанатын көптеген ұйымдар бар. Украинада «Рідна Віра», «Орден Сварога» және «Православ’я Рідної Віри» атты қауымдар танымал. Олар ежелгі дәстүрлерді зерттеп, ұлттық мәдениетті қайта жаңғыртумен айналысады.
- Руханият ізбасарлары ұлттық киім, өрнек және ежелгі белгілерді белсенді қолданады. Бұл элементтер олар үшін сән емес, ата-бабамен рухани байланыстың көрінісі. Әр өрнек пен белгі қорғаушы күшке ие деп саналады.
- Руханияттағы дұғалар канондық мәтіндерге ұқсамайды. Олар табиғатқа және құдайларға арналған шынайы үндеулер түрінде айтылады. Дұғада ең бастысы – жүректің тазалығы мен ойдың айқындығы.
- Бұл ілімде христиандықтағыдай «күнә» ұғымы жоқ. Оның орнына табиғи тепе-теңдік қағидасы бар: адам не істесе, соны қайта алады. Сондықтан Руханият адамды адалдық пен жауапкершілікке үйретеді.
- Руханият қауымдарында ежелгі қолөнерлер – теміршілік, қыш жасау, тоқымашылық қайта жаңғыруда. Мұндай еңбектер рухты тазартады және Жермен байланысты күшейтеді деп сенеді.
- Балаларды тәрбиелеуде Руханият үлкен маңызға ие. Балаларға табиғатты сүю, үлкенді құрметтеу және өз халқының дәстүрін сақтау үйретіледі. Бұл болашақ ұрпақтың рухани іргетасын қалайды.
- Кейбір елдерде Руханият ресми дін ретінде мойындалған. Литвада Ромува, Польшада Родзима Вяра, Чехияда Родна Вира қауымдары жұмыс істейді. Бұл ежелгі славян руханиятының әлемдік деңгейде қайта тіріліп жатқанын дәлелдейді.
Руханият – бұл жай ғана сенім емес, адамның өзін, табиғатты және әлемді тануға бағытталған жол. Бұл ілімнің таңғаларлық деректері ата-бабалар рухының бүгінге дейін сақталғанын көрсетеді. Руханият адамға үйлесімді өмір сүруді, табиғатты құрметтеуді және өзінің рухани түп-тамырына оралуды үйретеді. Ежелгі ілім бүгінгі заманның рухани тірегі бола алады.
