Жоғарғы көл – әлемдегі ең ірі және ең ерекше тұщы су қоймаларының бірі. Оның ауқымы, табиғи сұлулығы мен ғажайып ерекшеліктері көптеген саяхатшылар мен зерттеушілерді таң қалдырады. Бұл көлдің суы АҚШ пен Канаданың шекараларын шайып өтеді, ал жергілікті аңыздар мен тарихи оқиғалар аймақтың өзіндік келбетін қалыптастырады. Егер сіз табиғаттың ғажайыптарын зерттеуді ұнатсаңыз, Жоғарғы көл туралы білмеген таңғаларлық әрі қызықты деректер сізді бей-жай қалдырмайды. Төменде осы бірегей көлге қатысты ең қызықты мәліметтерді ұсынамыз.
- Жоғарғы көл – әлемдегі ауданы ең үлкен тұщы су көлі. Оның ауданы шамамен 82 мың шаршы километрге жетеді. Бұл көл Ұлы көлдердің ішіндегі ең ауқымдысы, ал жалпы ауданы жағынан тек Каспий теңізі ғана оны басып озады, бірақ ол тұзды су қоймасы болып табылады.
- Көлдің ең терең жері 406 метрге жетеді, бұл оны Солтүстік Америкадағы ең терең көлдердің қатарына қосады. Кейбір бөліктерінде тереңдігі 400 метрден асады, ал орташа тереңдігі – 147 метр. Жоғарғы көл Ұлы көлдердің ішінде тұщы су қоры жағынан бірінші орында.
- Жоғарғы көл АҚШ пен Канада арасындағы шекара бойында орналасқан, оның суы Миннесота, Висконсин, Мичиган штаттарын және Онтарио провинциясын шайып өтеді. Көлдің жағалау сызығының ұзындығы 4300 километрден асады, жағалауы көркем табиғи саябақтар мен шағын қалаларға бай.
- Жоғарғы көлдің суы өте мөлдір – шуақты күндері 8–10 метр тереңдікте түбін анық көруге болады. Бұл судың құрамындағы органикалық заттардың аздығы мен қоршаған ортаның тазалығына байланысты. Мұндай тазалық сүңгуірлер мен суасты зерттеушілерін қызықтырады.
- Көл маңындағы климат қатал, жиі жел соғып, қалың тұман мен қыста мол қар жауады. Жоғарғы көл аймақтың ауа райына айтарлықтай әсер етеді – көл үстінде пайда болатын бұлттар алыстағы аудандарға да қар алып келеді.
- Жоғарғы көлде 200-ден астам арал бар, олардың ең ірісі – Айсл-Роял аралы, ол АҚШ-тың ұлттық паркі мәртебесіне ие. Бұл аралда қасқырлар мен бұғылардың ерекше популяциясы сақталған, табиғи бағыттармен жаяу серуендеуді ұнататындарға арналған маршруттар бар. Аралға жету қиын және табиғаты өзгеріссіз күйде сақталған.
- Көлде 80-нен астам балық түрі кездеседі, олардың арасында форель, албырт, алабұға және өзге де өндірістік және сирек кездесетін түрлер бар. Жоғарғы көлде балық аулау жергілікті халық пен туристер арасында кең тараған, ал кейбір аймақтар әлемдегі ең үздік спорттық балық аулау орындарының қатарына кіреді.
- Жоғарғы көл – маңызды көлік дәлізі. XIX ғасырдан бастап көл арқылы темір руда, көмір, астық және басқа да тауарларды таситын жүк кемелері белсенді жүреді. Қатал климат пен күшті дауылдарға байланысты Жоғарғы көл «Көлдегі зират» деген атау алған, себебі мұнда көптеген кемелер апатқа ұшыраған, оның ішінде әйгілі «Эдмунд Фицджеральд» да бар.
- Бұл көл жыл сайын қатып қалмайды. Үлкен аумағы мен тереңдігі жылуды ұзақ сақтауға мүмкіндік береді, сондықтан толықтай қатып қалуы өте суық жылдары ғана болады. Дегенмен, жекелеген шығанақтар мен жағалау бөліктері жыл сайын мұзбен жабылады.
- Көл суы өте суық, жаздың өзінде тереңдіктегі температура 4–5 градус Цельсийден аспайды. Мұндай суда жүзу үшін арнайы дайындық қажет, ал сүңгуірлер мен зерттеушілерге гидрокостюм керек. Суық су затонған кемелер мен түрлі объектілердің жақсы сақталуына себепші болады.
- Жағалаудағы жартастар, құмды төбелер мен ормандар аймақтың табиғи сұлулығын арттырады, ал кей бөліктерінде ерекше қызыл тастар кездеседі. Әсіресе, Пикчерд-Рокс жартастары ерекше әсем көрінеді және өңірдің ең көрікті табиғи ескерткіштерінің бірі саналады.
- Жоғарғы көлді жиі «құрлықтағы мұхит» деп атайды, себебі оның өлшемі мен мінезі нағыз мұхитқа ұқсайды. Дауыл кезінде көл бетінде 6–8 метрге жететін үлкен толқындар пайда болуы мүмкін, бұл кемелер үшін қауіпті жағдайлар туғызады.
- Көлде көптеген маяк бар, олардың кейбіреуі аймақтың тарихи нышанына айналған. Ең әйгілісі – Пойнт-Айрс маягы, ол жүз жылдан астам уақыт бойы кемелерге бағыт-бағдар көрсетіп келеді. Көптеген маяк қазір мұражай немесе туристерге арналған орын болып табылады.
- Жоғарғы көлде сирек кездесетін табиғи құбылыстар, мысалы, «көл тұманы» жиі байқалады. Мұндай тұмандар су беті мен жағалауды әп-сәтте қаптап, аймаққа тылсым атмосфера сыйлайды. Бұл құбылыстар жергілікті аңыздар мен халық шығармашылығының бір бөлігіне айналған.
- Көл айналасындағы табиғат ерекше бай – мұнда аю, сілеусін, бүркіт, құндыз сияқты жануарлар мекендейді. Өсімдік әлемі қылқанды және жалпақ жапырақты ормандардан, сирек гүлдер мен мүктерден тұрады. АҚШ пен Канадада табиғи байлықтарды қорғау ерекше назарда.
- Жоғарғы көл – әлемдегі ең ірі тұщы су қорының бірі, оның суы миллиондаған адам үшін стратегиялық маңызға ие. Бұл су ауызсу, өнеркәсіп, энергетика мен ауыл шаруашылығында пайдаланылады. Көлдің тазалығы мен экологиялық тепе-теңдігін сақтау екі ел үшін де басты міндет.
- Көл қойнауында көптеген құпиялар жасырынған – зерттеушілер әлі күнге дейін су түбінен затонған кемелер, археологиялық жәдігерлер мен бұрын белгісіз микроағзалар табуда. Жоғарғы көл – ғалымдар мен тарихшылар үшін нағыз қазына, әрбір экспедиция жаңа ашылуларға себеп болады.
- Климатологтардың зерттеулері бойынша, Жоғарғы көлдегі су деңгейі жауын-шашын, мұздың еруі мен жаһандық климаттық өзгерістерге байланысты өзгеріп тұрады. Бұл құбылыстар жергілікті экожүйе мен экономикаға, жануарлар мен өсімдіктерге айтарлықтай әсер етеді.
Жоғарғы көл – өзіне ұлылық, табиғи сұлулық, ғылыми жұмбақтар мен бүкіл құрлық үшін маңызы зор байлықты біріктіретін табиғаттың нағыз інжу-маржаны. Оның таңғаларлық деректері саяхатшыларды, ғалымдарды және табиғатты сүйетіндерді таңырқатады. Бұл аймақты зерттеу әркез жаңа әсер мен ерекше ашылулар сыйлайды. Жоғарғы көл туралы қызықты мәліметтер табиғаттың ғажайып әлемін қадірлеуге және ерекше аймақтарды сақтауға шабыт береді.
