Тайфун толқындары – табиғаттың ең қуатты құбылыстарының бірі, олар үлкен биіктікке жетіп, жойқын күшке ие бола алады. Олар мұхит бетінде ұзақ уақыт соққан қатты желдің әсерінен пайда болып, алып су қабырғаларын қалыптастырады. Кейде бұл толқындар ондаған метр биіктікке жетіп, теңіз кемелеріне, жағалауларға қауіп төндіріп, тіпті жер бедерін өзгерте алады. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ тайфун толқындары ауа райына, теңіз экожүйесіне әсер етіп, жаңа аралдар да қалыптастыра алады. Осы таңғажайып табиғи құбылыс туралы қызықты фактілер топтамасын ұсынамыз.
- Ең биік тайфун толқындары 30 метрден асып, он қабатты ғимараттың биіктігіне жетуі мүмкін. Мұндай толқындар теңіз кемелері үшін үлкен қауіп төндіреді және оларды суға батыруы ықтимал. Тарихта көптеген кемелер қатты дауылдар кезінде алып толқындар салдарынан жоғалып кеткен.
- Тайфун толқындары тек дауылдар кезінде ғана емес, сонымен қатар қуатты атмосфералық циклондардың әсерінен де пайда болады. Мұхит үстінде ұзақ уақыт бойы соққан жел су бетіне үлкен әсер етіп, алып толқындарға айналдырады. Жел қаншалықты ұзақ және күшті соқса, толқындар да соғұрлым биік болады.
- Тайфун толқындары жағалауға айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін, себебі олар жағажайларды шайып, ғимараттарды қирату арқылы жер бедерін өзгертіп жібереді. Кейбір аймақтар жыл сайын теңіз толқындарының әсерінен жер аумағының бір бөлігін жоғалтады. Бұл жағалау эрозиясына әкеліп, қорғаныс бөгеттері мен дамбалар салу қажеттілігін тудырады.
- Тайфун толқындары энергияны мыңдаған шақырымға дейін тарата алады, яғни дауыл мұхиттың алыстағы бөлігінде болса да, оның толқындары бірнеше күннен кейін жағалауға жетуі мүмкін. Бұл толқындар «алыс қашықтықтағы дауыл толқындары» деп аталады және олар теңіз жағалауындағы қауымдастықтарға қауіп төндіруі мүмкін.
- Ашық теңізде тайфун толқындары көрінгеннен жылдамырақ қозғалады және тіпті үлкен кемелерге де жетуі мүмкін. Тәжірибелі теңізшілер осындай алып толқындарға қарсы тұру үшін арнайы әдістер қолданады. Олардың бірі – кемені толқындарға дұрыс бұрышпен бағыттау арқылы аударылып кету қаупін азайту.
- Мұхиттарда кейде «адасқан толқындар» пайда болады, олар дауылсыз жағдайда кенеттен пайда болып, биік су қабырғасын түзеді. Олар әртүрлі толқын ағымдарының бір-бірімен қабаттасуы нәтижесінде қалыптасады. Мұндай толқындар аймақтағы басқа толқындарға қарағанда екі немесе үш есе биік болуы мүмкін.
- Тайфун толқындары су астындағы көшкіндерді қозғап, цунамиге алып келуі мүмкін. Егер теңіз түбіндегі үлкен көлемдегі су массасы ығысса, ол қуатты толқындық толқындарды тудырып, әр тарапқа таралады. Бұл құбылыс әсіресе сейсмикалық белсенді аймақтарда қауіпті.
- Теңіз навигациясы тарихында алып толқындар кемелерді екіге бөлу жағдайлары тіркелген. 1995 жылы «Дропнер» ғылыми кемесі алғаш рет ресми түрде 25 метрден асатын «адасқан толқынды» тіркеді. Бұған дейін мұндай толқындар тек теңізшілердің аңыздары деп есептелген.
- Күшті дауылдар кезінде теңіз толқындары суды және құмды жағалаудан ондаған шақырым ішке қарай тасымалдай алады. Қатты дауылдар кейде бүкіл аралдарды су астында қалдырып, жер бедерін өзгертеді. Кейбір жаңа аралдар мен жағажайлар дәл осындай табиғи процестер нәтижесінде қалыптасқан.
- Тайфун толқындары тек адамдарға ғана емес, теңіздегі тіршілік иелеріне де әсер етеді, өйткені олар судың температурасын және тұздылығын өзгертеді. Дауыл кезінде олар теңіздің терең қабаттарынан қоректік заттарды көтеріп, мұхиттағы тіршілік түрлерінің дамуына ықпал етеді. Бұл құбылыс планктондардың көбеюіне себеп болып, бүкіл теңіз экожүйесіне әсер етеді.
- Мұнай платформалары мен теңіздегі бұрғылау қондырғылары тайфун толқындарының соққысынан жиі зардап шегеді. Кейбір платформалар толқындардың болжанған биіктігінен бірнеше есе асып түсуіне байланысты жойылған. Инженерлер мұндай табиғи құбылыстарға қарсы тұру үшін теңіз инфрақұрылымының беріктігін үнемі жетілдіруде.
- Ғалымдар спутниктер мен теңізде қалқып жүретін датчиктер арқылы тайфун толқындарын нақты уақыт режимінде бақылайды. Бұл жағалаудағы қауіпті алдын ала болжап, кеме қатынасын қауіпсіздендіруге мүмкіндік береді. Спутниктерден алынған мәліметтер климаттың өзгеруін зерттеуге де көмектеседі, өйткені қуатты дауылдардың жиілігі артып келеді.
- Кейбір жағалауларда тайфун толқындарының жойқын әсерін азайтатын табиғи тосқауылдар бар, мысалы, маржан рифтері мен мангр ормандары. Олар толқындардың көп бөлігін өздеріне сіңіріп, ішкі жағалауларды су тасқынынан қорғайды. Мұндай табиғи қорғаныстар жойылған аймақтарда дауылдардың салдары анағұрлым ауыр болды.
Тайфун толқындары – мұхиттың ғаламат күшін көрсететін ең әсерлі табиғи құбылыстардың бірі. Олар жағалауларды бұзып, жер бедерін өзгертіп, тіпті климаттық өзгерістерге ықпал ете алады. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ ғалымдар бұл толқындарды зерттеп, оларды болжау әдістерін жетілдіріп, олардың салдарын азайту жолдарын іздеуде. Жойқын күшке ие болғанымен, олар табиғаттың теңіз экожүйесіне әсер ететін маңызды бөлігі болып табылады.
