Теңіз жұлдыздары — мұхиттың ең таңғажайып әрі көркем тіршілік иелерінің бірі. Олардың ерекше пішіні, ашық түстері мен табиғаттағы бірегей қасиеттері бұл жаратылыстарды нағыз жұмбаққа айналдырады. Сырт көзге қарапайым көрінгенімен, теңіз жұлдыздарының анатомиясы өте күрделі және олар күтпеген қабілеттерге ие. Назарларыңызға теңіз жұлдыздары туралы сіз білмеуіңіз мүмкін болған қызықты деректер тізбегін ұсынамыз.
- Теңіз жұлдыздары тікелей балықтар тобына жатпайды, олар тікен терілілер типіне кіреді. Оларда омыртқа, қан немесе ми болмайды. Олар құрылымы жағынан теңіз кірпілеріне көбірек ұқсайды.
- Көптеген теңіз жұлдыздарының бес сәулесі болады, алайда кейбір түрлерінде олардың саны әлдеқайда көп болуы мүмкін. Мысалы, Антарктидада тіршілік ететін Labidiaster annulatus түрінде 50-ге дейін сәуле болуы мүмкін. Бұл ерекшелік қозғалыс пен олжаны ұстауда тиімділік береді.
- Теңіз жұлдыздарының миы жоқ, бірақ олардың денесінің бойында орналасқан жүйке жүйесі қозғалысты үйлестіруге мүмкіндік береді. Әрбір сәуледе жеке жүйке түйіні болады және олар бір-бірімен байланыса отырып жұмыс істейді. Осылайша, теңіз жұлдызы денесінің бөлігін жоғалтса да тіршілігін жалғастыра алады.
- Бұл тіршілік иелері өкпе не желбезек арқылы емес, тері мен түтікшелі аяқтары арқылы тыныс алады. Олар оттегіні терідегі арнайы желбезек құрылымдары арқылы сіңіреді. Терінің үлкен беткейі тиімді газ алмасуына мүмкіндік береді.
- Теңіз жұлдыздарының дәстүрлі мағынадағы қанайналым жүйесі жоқ. Оның орнына олар теңіз суын дене арқылы өткізіп, су-тамыр жүйесімен қозғалады. Бұл жүйе қозғалысқа да, түтікшелі аяқтардың жұмыс істеуіне де жауап береді.
- Теңіз жұлдыздары керемет қайта қалпына келу қабілетіне ие. Егер олар сәулесін жоғалтса, оны қайта өсіре алады. Кейбір түрлер бір сәуледен толық денені қалпына келтіруге қабілетті.
- Олардың қарапайым көздері әрбір сәулесінің ұшында орналасқан және жарықты сезінетін функция атқарады. Бұл көздер толық бейне бермейді, бірақ жарық пен көлеңке бағытын ажыратуға көмектеседі. Осылайша, теңіз жұлдызы қоршаған ортаны бағдарлай алады.
- Теңіз жұлдыздары тістері болмаса да, ерекше тамақтану тәсілімен ерекшеленеді. Олар асқазанын аузы арқылы сыртқа шығарып, олжасын орап алады. Содан кейін асқазан сыртта жатып тамақты қорытады да, қайтадан ішке енеді.
- Олар қосжақтаулы ұлулардың қабықтарын ашу қабілетіне ие. Бұл үдеріс баяу жүреді: теңіз жұлдызы аяғымен қабықты аздап ашып, ішке асқазанын енгізеді. Бұл олжаны баяу әрі тиімді түрде сіңіруге мүмкіндік береді.
- Әдетте олар баяу қозғалады, бірақ кейбір түрлері көп аяқтарының көмегімен біршама жылдам қимылдай алады. Бұл түтікшелі аяқтар қозғалыс пен бетке жабысып тұруға да мүмкіндік береді. Аяқтардың жұмыс істеуі ішкі қысым арқылы реттеледі.
- Теңіз жұлдыздары терісі арқылы дәм сезе алады. Су ішіндегі еріген химиялық заттарға сезімтал арнайы жасушалар бар. Бұл қасиет арқылы олар алыс қашықтықтағы олжаны да таба алады.
- Әлемде теңіз жұлдыздарының 1900-ден астам түрі белгілі және олардың көпшілігі тропикалық немесе қоңыржай аймақтарда тіршілік етеді. Олар таяз суларда да, мұхиттың ең терең бөліктерінде де кездеседі. Түрлерінің түсі қызыл, көк, сары, күлгін сынды түрлі реңктерде болады.
- Табиғи ортада кейбір теңіз жұлдыздары 30 жылдан астам өмір сүре алады. Олардың өмір сүру ұзақтығы түріне, мекендеу ортасына және жыртқыштардан қорғаныш деңгейіне байланысты. Аквариумда өмір сүру ұзақтығы әдетте қысқарақ болады.
- Теңіз жұлдыздары жынысты және жыныссыз жолмен көбейе алады. Көптеген түрлер суға жұмыртқа мен сперма бөліп, сыртқы ұрықтану арқылы көбейеді. Ал кейбір түрлер денесін бөліп, әр бөлікке жаңа организм өсіре алады.
- Теңіз жұлдыздарының дернәсілдері екіжақты симметриялы болып дүниеге келеді, бірақ есейгенде радиалды симметрияға ие болады. Бұл олардың эволюциялық күрделілігін көрсетеді. Личинкалар суда жүзіп жүреді, ал ересек жұлдыздар мұхит түбінде өмір сүреді.
- Теңіз жұлдыздары судың ластануына өте сезімтал және экожүйенің биокөрсеткіші болып саналады. Белгілі бір аймақтардан олардың жоғалуы теңіз ортасының ластанғанын немесе тепе-теңдіктің бұзылғанын көрсетеді. Сондықтан олар экологиялық зерттеулерде жиі қолданылады.
- Олардың ішкі қаңқасы жоқ, бірақ денесі әктас тақташаларымен қапталған. Бұл қабат түріне қарай тегіс, тікенекті немесе бұдырлы болуы мүмкін. Мұндай құрылым механикалық зақымданудан және жыртқыштардан қорғайды.
- Табиғатта теңіз жұлдыздарын үлкен балықтар, шаяндар, моллюскілер және кейбір басқа теңіз жұлдыздары да қорек етеді. Бірақ олардың басты азығы — баяу қозғалатын немесе қозғалмайтын организмдер. Осы арқылы олар табиғи тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі.
- Кейбір теңіз жұлдыздары жыртқыштардан қорғану үшін уытты заттар бөледі. Бұл заттар адам терісімен жанасқанда да зиянды болуы мүмкін. Сондықтан кейбір түрлеріне жалаңаш қолмен жанасуға болмайды.
Бұл таңғажайып әрі қызықты деректер теңіз жұлдыздарының ерекше жаратылыс иелері екенін дәлелдейді. Олар теңіз түбін тек әсемдік үшін емес, экологиялық тепе-теңдікті сақтаушы ретінде де маңызды рөл атқарады. Олардың қалпына келу қабілеті, ерекше тамақтану тәсілі және қоршаған ортаға әсері ғылым үшін үлкен маңызға ие. Теңіз жұлдыздарын зерттей отырып, біз мұхиттың байлығы мен тіршіліктің алуан түрлілігін тереңірек түсінеміз.
