Тиіндер – әлемнің көптеген аймақтарында кездесетін өте жылдам, епті және бақылағыш жануарлар. Олар ағаштар арасында оңай секіруімен, қыста азық жинау қабілетімен және табиғи экожүйелерге әсер етуімен танымал. Тиіндер тұқымдарды тарату арқылы ормандардың жаңаруына көмектеседі және табиғатта тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Бұл жинақта тиіндер туралы қызықты, таңғалдыратын және танымдық деректер берілген. Олар сіз білмеуі мүмкін тиіндердің мінез-құлқы мен тіршілік ерекшеліктерін тереңірек түсінуге көмектеседі.
- Тиіндер кеміргіштер тұқымдасына жатады және олардың 280-нен астам түрі бар. Олар ормандарда, қалалық саябақтарда және тіпті таулы аймақтарда тіршілік етеді. Кейбір түрлері ағашта өмір сүрсе, басқалары жерде немесе тіпті ауада қалқып қозғала алады. Бұл тиіндерді ең бейімделгіш жануарлардың біріне айналдырады.
- Тиіннің құйрығы көптеген маңызды қызмет атқарады. Ол секіру кезінде тепе-теңдікті сақтауға және ауада бағытты өзгертуге көмектеседі. Суықта құйрық денені жылытуға арналған табиғи жамылғы қызметін атқарады. Сондай-ақ құйрық арқылы тиіндер бір-біріне белгі береді.
- Тиіндер өз дене ұзындығынан бірнеше есе ұзын қашықтыққа секіре алады. Олардың артқы аяқтары күшті және икемді, ал өткір тырнақтары ағаш діңіне мықтап жармасуға мүмкіндік береді. Қозғалысты үйлестіру қабілеті өте жоғары деңгейде дамыған. Сол себепті олар биіктен құлаудан сирек зардап шегеді.
- Тиіндердің есте сақтау қабілеті жақсы дамыған. Олар жиналған азықтарды жасырған орындарын ұзақ уақыт бойы еске сақтай алады. Белгілерді анықтау үшін олар иіс, кеңістік құрылымы және айналадағы заттарды бағдар ретінде пайдаланады. Дегенмен кейбір тығылған жаңғақтар ұмытылып, жаңа ағаштардың өсуіне себепші болады.
- Тиіндер әртүрлі тағаммен қоректенеді. Олардың рационында жаңғақтар, тұқымдар, саңырауқұлақтар, жидектер, кейде жәндіктер немесе құс жұмыртқалары кездеседі. Күз мезгілінде олар қыста жеткілікті қор болу үшін көп мөлшерде азық жинап, әр жерге тығып қояды. Бұл олардың суық маусымда аман қалуына көмектеседі.
- Тиіндердің тістері өмір бойы өседі. Жаңғақ, бұтақ сияқты қатты тағамдарды кеміру тістердің тым ұзарып кетуін болдырмайды. Егер тиін қатты заттарды кеміре алмаса, тістері қауіпті деңгейде ұзарып, оған зиян келтіруі мүмкін. Сондықтан кеміру – олардың өмірлік маңызды әрекеттерінің бірі.
- Қалаларда тиіндер саябақтар мен бақтарда жиі кездеседі. Олар адамдардың қасында өмір сүруге тез үйренеді. Көп адамдар тиіндерді тұқыммен немесе жаңғақпен қоректендіреді. Алайда тұзды немесе қуырылған тағамдар тиіндер үшін зиянды, сондықтан табиғи азық берген дұрыс.
- Ұшатын тиіндер шын мәнінде ұшпайды. Олар аяқтарының арасындағы арнайы жарғақ арқылы ағаштан ағашқа қалықтайды. Бұл әдіс оларға жыртқыштардан қашуға және орманда жылдам қозғалуына мүмкіндік береді. Мұндай бейімделу табиғи ортада үлкен артықшылық береді.
- Тиіндер бір-бірімен дыбыс, дене қимылы және иіс арқылы байланысады. Олар қауіпті білдіру, аумақ белгілеу немесе басқа тиіндермен қарым-қатынас жасау үшін әртүрлі сигналдар қолданады. Коммуникация олардың тіршілігі мен қауіпсіздігі үшін өте маңызды. Әсіресе жас тиіндер үлкендерінен осы белгілерді үйренеді.
- Кейде тиіндер азықты өз туыстарымен бөлісе алады. Бұл артық азық болған жағдайда немесе жақын туысына көмектесу мақсатында орын алады. Мұндай мінез-құлық олардың әлеуметтік байланыстары бар екенін көрсетеді. Тиіндер өз туыстарын тани алады және есте сақтайды.
- Кейбір тиін түрлерінде маусымға байланысты жүн түсі өзгереді. Қыста олардың жүні қалың әрі ашық түсті болып, жылуды жақсы сақтайды. Жазда жүн сиреп, жеңілдейді. Бұл климатқа табиғи бейімделудің маңызды тәсілі.
- Табиғи жағдайда тиіндер орта есеппен 5–7 жыл өмір сүреді. Қолда ұзақ өмір сүре алғанымен, қозғалыстың аздығы мен стресс олардың денсаулығына кері әсер етуі мүмкін. Сол себепті табиғи орта олар үшін қолайлырақ. Онда олар белсенді әрі табиғи өмір ырғағын сақтай алады.
- Тиіндер орман экожүйелерінің маңызды бөлігі болып табылады. Азық жинау барысында олар жаңғақтарды әртүрлі жерге тығып, кейін кейбірін ұмытып кетеді. Бұл жаңа ағаштардың өсуіне жағдай жасайды. Көптеген ормандардың қалпына келуіне тиіндердің үлесі зор.
Тиіндер кішкентай болса да, табиғаттағы рөлі өте үлкен жануарлар. Олар шапшаңдық, зеректік және түрлі жағдайларға бейімделу қабілетін ерекше көрсетеді. Тиіндерді бақылау табиғаттағы тепе-теңдіктің қаншалықты нәзік және үйлесімді екенін сезінуге көмектеседі. Бұл жануарларды зерттеу табиғи орта мен экожүйелердің маңызын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
