Кашалоттар — мұхиттың ең жұмбақ тіршіліктерінің бірі, олар жайлы әлі күнге дейін толық мәліметтер аз. Бұл алып сүтқоректілер тек көлемімен ғана емес, сондай-ақ адам сенгісіз қабілеттерімен де ғалымдарды таңғалдыруда. Олардың мінез-құлқы, дене құрылысы мен бір-бірімен байланыс орнату тәсілдері көптеген қызықты әрі бұрын-соңды естімеген деректерді ашады. Кашалоттар әлеміне үңілу арқылы теңіз табиғатының күрделілігі мен сұлулығын тереңірек түсінуге болады. Назарларыңызға осы керемет жануарлар жайлы ең қызықты әрі таңғаларлық деректерді ұсынамыз.
- Кашалоттар Жер бетінде өмір сүрген барлық жануарлардың ішінде ең үлкен миға ие. Оның салмағы 9 килограммға дейін жетеді және мидағы нейрондар саны өте көп. Бұл олардың үйрену, есте сақтау және әлеуметтік қатынасқа бейімділігін дәлелдейді. Кейбір зерттеушілер кашалоттарда қарапайым мәдениеттің белгілері бар деп есептейді.
- Олар азық іздеп 2000 метрден астам тереңдікке сүңги алады. Мұндай сүңгулер кезінде кашалоттар 90 минутқа дейін су астында бола алады. Бұл оларды әлемдегі ең тереңге сүңгитін сүтқоректілердің біріне айналдырады. Осындай қысымды көтере алу үшін олардың ағзасы жүрек соғысын баяулатуға мүмкіндік беретін ерекше бейімделулерге ие.
- Кашалоттардың негізгі қорегі — алып кальмарлар, оларды теңіздің түбінен аулап жейді. Ғалымдар кашалоттардың асқазанынан жиі кальмарлардың қалдықтарын, кейде өте үлкен тұмсықтарын табады. Бұл шайқастар соншалықты қатты өтеді, кашалоттың денесінде кальмардың қармақтары қалдырған тыртықтар болады. Кейбір кальмарлар кашалоттың ұзындығының жартысына дейін жетеді.
- Кашалоттың басында спермацет деп аталатын ерекше зат толтырылған үлкен қуыс бар, ол эхолокация үшін маңызды рөл атқарады. Бұл мүше кашалотқа терең қараңғылықта дәл бағдарлауға және жемтігін табуға көмектеседі. Спермацет атауы бастапқыда бұл затты ұрық деп қате түсінуден шыққан. Шын мәнінде, ол — температураға байланысты тығыздығы өзгеретін балауыз тәрізді май.
- Кашалоттың эхолокациялық сигналдары соншалықты күшті, олар кішкентай балықтарды естен тандырып не өлтіріп жіберуі мүмкін. Бұл дыбыстардың жиілігі мен қуаты адамның жасаған кез келген сонаранан асып түседі. Кашалот шығарған дыбыстар бірнеше жүздеген километр қашықтықта естілуі мүмкін. Бұл жүйе оларға толық қараңғылықта да тиімді аң аулауға мүмкіндік береді.
- Кашалоттар күрделі әлеуметтік құрылымға ие және олар бірнеше ондаған дарақтардан тұратын топтарда өмір сүреді. Бұл топтарда рөлдер бөлініп, төлдерге ұжымдық қамқорлық көрсетіледі. Аналықтар балаларына бірге қарап, бір-бірін алмастырып тұрады. Мұндай мінез-құлық олардың әлеуметтік интеллектісінің жоғары деңгейде екенін көрсетеді.
- Салмағы 50 тоннаға дейін жетсе де, кашалоттар суда өте жайлы және үнсіз қозғала алады. Денесінің пішіні мен жүзу қанаттары судың қарсылығын азайтады. Бұл оларға жемтігін байқатпай жақындауға мүмкіндік береді. Олар мыңдаған шақырым қашықтыққа қоныс аудара алады.
- Кашалоттар күрделі дыбыстарды — шиқылдар мен дыбыс қатарларын шығара алады. Бұл дыбыстардың өзіндік құрылымы бар және әртүрлі топтарда өзгеше болуы мүмкін. Ғалымдар бұл дыбыстарды диалект деп атап, олардың өзіндік тілге ұқсас жүйесі болуы мүмкін екенін болжайды. Бұл жануарлар арасындағы қарым-қатынасты зерттеуде жаңа мүмкіндіктер ашады.
- Еркек кашалоттар аналықтардан әлдеқайда ірі және жалғыз өмір сүруге бейім. Олар топқа көбейетін кезде ғана қосылады. Қалған уақытта олар солтүстік жақтағы салқын суларда жалғыз жүреді. Мұндай мінез-құлық көптеген теңіз сүтқоректілеріне тән.
- Кашалоттың асқазанында түзілетін амбра парфюмерияда ең қымбат шикізаттардың бірі болып саналады. Бұл балауызға ұқсас қатты зат кальмардың қорытылмаған бөліктерінен түзіледі. Оның хош иісі соншалықты жоғары бағаланады, кейбір амбра бөліктерінің құны ондаған мың доллар болуы мүмкін. Кейде амбра дауылдан кейін жағаға шығып жатады.
- Жаңа туған кашалоттың салмағы бір тоннаға дейін жетіп, ұзындығы 4–5 метр болады. Ол анасының өте майлы сүтімен ғана қоректенеді. Аналығы төлін бірнеше жыл бойы емізіп, оны аң аулауға үйретеді. Бұл кашалоттарда жоғары деңгейлі ата-аналық қамқорлықтың тағы бір дәлелі.
- Осындай күшті бола тұра, кашалоттардың табиғи жаулары да бар. Ең қауіптілері — касаткалар, олар әлсіз немесе жас кашалоттарға топ болып шабуыл жасайды. Ересек кашалоттар төлдерінің айналасында қорғаныс шеңберін құрып, шабуылдан қорғайды. Бұл топ ішіндегі эмоционалдық байланыстар мен инстинктивті әрекеттің айқын көрінісі.
- Кашалоттар тік қалыпта, мұрнымен жоғары қарап ұйықтай алады. Олар осылайша 10–15 минутқа дейін қозғалмай тұра береді. Бұл — сүтқоректілер арасындағы ең ерекше ұйықтау тәсілдерінің бірі. Ұйқы кезінде олардың миының тек бір жартысы демалып, екінші жартысы тыныс алуды бақылайды.
- Кашалотта тек төменгі жақта 20–26 ірі тіс бар, ал жоғарғы жағында олар не мүлде жоқ, не ішке жасырынған. Бір тістің салмағы 1 килограммға дейін жетуі мүмкін. Дегенмен, бұл тістер шайнауға емес, жемтікті ұстауға немесе күрес кезінде қажет болады. Олар қорегін тұтасымен жұтады.
- Кашалот құйрығымен соққы бергенде соншалықты күшпен соға алады, тіпті қайықты аударып жіберуі мүмкін. XIX ғасырда кашалоттың кит аулайтын кемелерге шабуыл жасағаны туралы деректер тіркелген. Осындай бір жағдай әйгілі «Моби Дик» романына арқау болды. Бұл кашалоттың теңіз құбыжығы ретіндегі аңызын қалыптастырды.
Бұл ғажайып деректер кашалоттар әлемінің қаншалықты күрделі әрі қызық екенін дәлелдейді. Олар физикалық ерекшеліктерімен ғана емес, сондай-ақ мінез-құлқымен де назар аударады. Ғылым әлі күнге дейін олардың өмірін зерттеуде жаңа деректер ашуда. Кашалоттар — мұхит тереңдігінің белгісі мен табиғаттың құпиялы күшінің жарқын бейнесі.
