Күн жүйесі – бұл таңғажайып құпияларға толы ерекше ғарыштық әлем. Ол біздің Жер планетамыздың және көптеген басқа аспан денелерінің мекені болып табылады, әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. Күн жүйесі туралы ашылған керемет жаңалықтар оның пайда болуы, құрылысы және өзара байланыстары туралы түсінігімізді жақсартады. Осы мақалада біз Күн жүйесінің керемет әрі қызықты деректерін қарастырамыз.
- Күн жүйесінің массасының 99 пайыздан астамы Күнге тиесілі. Күн – сутегі атомдарын гелийге айналдыратын алып термоядролық реактор. Бұл энергия тек Жер планетасын ғана емес, басқа аспан денелерін де қуаттандырады.
- Юпитер – Күн жүйесіндегі ең үлкен ғаламшар, оның диаметрі Жердің диаметрінен 11 есе үлкен. Оның өте күшті магнит өрісі бар, ол ғаламшарды және оның көптеген серіктерін қорғайды. Юпитердегі әйгілі Үлкен қызыл дақ – бұл 350 жылдан астам уақыт бойы үздіксіз соғып тұрған алып дауыл.
- Сатурн өзінің сақиналарымен танымал, олар Күн жүйесіндегі ең үлкен және ең жарқын сақиналар болып табылады. Бұл сақиналар мұз бен шаң бөлшектерінен тұрады, олардың өлшемдері микроскопиялық бөлшектерден үйдің көлеміндей денелерге дейін жетеді. Сақиналардың қалыңдығы кейбір жерлерде небәрі 10 метрден аспайды.
- Нептун – Күннен ең алыста орналасқан ғаламшар және мұнда Күн жүйесіндегі ең күшті желдер соғады. Желдің жылдамдығы сағатына 2100 километрге дейін жетеді, бұл Жердегі дауылдардан әлдеқайда қатты. Нептунның атмосферасы метанның болуына байланысты ашық көк түске ие.
- Шолпан – Күн жүйесіндегі ең ыстық ғаламшар, тіпті ол Күнге жақынырақ орналасқан Меркурийден де ыстық. Оның бетінің температурасы парниктік эффектке байланысты 465 градус Цельсийге жетеді, бұл тығыз көмірқышқыл газынан тұратын атмосфераның әсерінен болады. Шолпанның бетінде көптеген жанартаулар мен лавалық жазықтар орналасқан.
- Меркурий – Күнге ең жақын орналасқан және ең кішкентай ғаламшар. Оның атмосферасы өте жұқа болғандықтан, беткі температурасы күндіз 430 градусқа дейін қызады, ал түнде -180 градусқа дейін суыйды. Меркурийдің кратерлерінде Күн сәулесінен жасырылған мұз түріндегі су табылған.
- Марс өзінің қызыл түсімен танымал, бұл оның бетінде темір оксидінің болуымен байланысты. Марстағы Олимп жанартауы – Күн жүйесіндегі ең биік тау, оның биіктігі 21 километрді құрайды. Сонымен қатар, Марстағы Маринер аңғары 4000 километрден астам ұзындыққа ие, бұл оны ең үлкен каньондық жүйе етеді.
- Уран өз осі бойынша дерлік көлденең орналасқандықтан, «жатып қалған» ғаламшар деп аталады. Осы осьтік ауытқудың салдарынан оның әрбір полюсінде 42 жылдық күндіз және 42 жылдық түн кезектесіп тұрады. Уранның сақиналары өте күңгірт және оларды телескоп арқылы көру қиын.
- Күн жүйесі тек ғаламшарлармен шектелмейді, ол сондай-ақ астероидтар мен кометалар сияқты мыңдаған кішігірім денелерді қамтиды. Марс пен Юпитер арасындағы астероид белдеуі миллиондаған объектілерден тұрады, олардың ішіндегі ең ірісі – карликті планета Церера. Кометалар, мысалы, әйгілі Галлей кометасы, Күннің желінің әсерінен ұзын жарық құйрықтарымен танымал.
- Плутон бұрын тоғызыншы ғаламшар деп саналғанымен, қазір ол карликті ғаламшар ретінде жіктеледі. Оның орбитасы соншалықты созылған, кейде ол Нептуннан да Күнге жақын орналасады. Плутонның серігі Харонның мөлшері Плутонның өзіне шамалас.
- Кометалар мұздан, шаңнан және тастардан тұрады және Күн жүйесінің ерте қалыптасу кезеңдерінің «мұздатылған» қалдықтары болып саналады. Олардың құйрықтары Күннің желінің әсерінен әрдайым Күннен қарама-қарсы бағытта болады. Кометалар Жерге жақын ұшып өткенде, керемет метеор ағындарын тудырады.
- Күн жүйесінде Нептун орбитасынан тыс орналасқан денелер бар. Койпер белдеуі карликті ғаламшарларды қоса алғанда, мыңдаған кішігірім объектілерді қамтиды, мысалы, Макемаке мен Эрида. Одан әрі қарай ұзақмерзімді кометалардың көзі болып табылатын Оорт бұлты орналасқан.
- Күннің гравитациясы соншалықты күшті, тіпті 100 астрономиялық бірліктен алыс орналасқан объектілерді де ұстап тұра алады. Ол жүйедегі барлық денелерге әсер етіп, олардың үйлесімді қозғалысын қамтамасыз етеді. Күннің энергиясы Жердегі өмір мен көптеген табиғи процестердің негізгі көзі болып табылады.
Бұл қызықты деректер Күн жүйесінің әртүрлілігі мен бірегейлігін көрсетеді. Бұл ғарыш кеңістігін зерттеу бізге Жерді ғана емес, бүкіл Ғаламды тереңірек түсінуге көмектеседі. Күн жүйесі ғалымдарды әлі де таң қалдырып, жаңа жаңалықтарға шабыттандырып келеді, сондай-ақ көптеген шешілмеген құпияларды сақтайды.
