Жер қазғыштар — өте кішкентай, бірақ таңғаларлық тіршілік иелері. Олар өздерінің шағын дене өлшемдеріне қарамастан, ерекше жылдам зат алмасуға және ерекше анатомиялық ерекшеліктерге ие. Өмірлері қысқа болса да, олар төзімділікпен, белсенділікпен және қиын жағдайларға бейімделу қабілетімен ерекшеленеді. Жер қазғыштар туралы қызықты деректер көп, олардың кейбірі соншалықты таңғаларлық, тіпті ертегіге ұқсайды. Бұл мақалада сіз бұрын білмеген қызықты, таңғаларлық және ерекше деректермен таныса аласыз.
- Жер қазғыштар жәндікқоректілер қатарына жатады, ал олардың жақын туыстары — тышқандар емес, кірпілер мен көртышқандар. Олар тышқанға ұқсас болғанымен, сүтқоректілердің ежелгі тармағына жатады.
- Жер қазғыштардың зат алмасуы соншалықты жылдам, олар тоқтамай тамақтанып отыруы керек. Кейбір түрлері тәулігіне өз салмағынан екі есе көп тамақ жейді.
- Жүрек соғу жиілігі өте жоғары — белсенді кезінде минутына 1200 ретке дейін соғады. Бұл барлық сүтқоректілер арасындағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі.
- Олар көбінесе 1–2 жыл ғана өмір сүреді, бірақ осы уақыт ішінде бірнеше рет көбейе алады. Көбею кезеңі көктемнен күзге дейін жалғасады.
- Кейбір түрлерінің сілекейінде улы зат болады, ол жәндіктер мен ұсақ қосмекенділерді сал қылады. Бұл — сүтқоректілерде өте сирек кездесетін қасиет.
- Жер қазғыштар оттегі аз жерлерде де тіршілік ете алады, мысалы, топырақ астында немесе қар қабаттарының ішінде. Олардың қаны ерекше гемоглобин түрін қамтиды, бұл оттегіні тиімді тасымалдауға көмектеседі.
- Олар нағыз қысқы ұйқыға кетпейді, бірақ қыста физиологиялық процестерін бәсеңдете алады. Мұндай жағдай торпидті күй деп аталады және энергия үнемдеуге мүмкіндік береді.
- Жер қазғыштардың көру қабілеті нашар, бірақ олар иіс сезу, жанасу және эхолокацияға ұқсас қабілеттері арқылы кеңістікте бағыт табады. Кейбір түрлері кедергілерді болдырмау үшін жоғары жиіліктегі дыбыстар шығарады.
- Олардың жүні су өткізбейді, себебі ол тығыз және майлы қабатпен жабылған. Бұл кейбір түрлеріне суда да, дымқыл топырақта да тіршілік етуге мүмкіндік береді.
- Олар сыртқы температураның күрт өзгерістеріне төтеп бере алады. Дененің ішкі температурасын қоршаған ортаға байланысты бірнеше градусқа өзгертуге қабілетті.
- Ең кішкентай сүтқоректілердің бірі — этруск жер қазғышы, оның салмағы шамамен 2 грамм ғана. Оның ұзындығы 4 сантиметрден аспайды, бірақ ол тәулігіне өз салмағынан үш есе көп тамақ тұтына алады.
- Кейбір түрлерінде ерекше мінез-құлық байқалады — аналықтары ұрпақтарын тістерімен бір-бірінің құйрығынан ұстатып, шынжыр тәрізді тасымалдайды. Бұл оларды бір жерден екінші жерге жылдам көшіруге мүмкіндік береді.
- Олар жеке өмір сүруді ұнатады және аймағын қызғыштай қорғайды. Тіпті кішкентай аумақта да еркектер арасында қатты жанжалдар туындауы мүмкін.
- Жер қазғыштар экожүйеде маңызды рөл атқарады, себебі олар жәндіктер мен басқа ұсақ омыртқасыздардың санын реттеп отырады. Олар болмаса, табиғи тепе-теңдік бұзылар еді.
- Кейбір түрлер тек аралдарда немесе тар ареалдарда мекендейді, сондықтан жойылып кетуге бейім. Климаттың өзгеруі мен тіршілік ортасының жойылуы олардың популяциясына кері әсер етеді.
- Олардың асқазанында басқа сүтқоректілер жей алмайтын қатты қабықты жәндіктердің қалдықтары табылады. Олар қоңыздар мен өрмекшілердің қабығын да шайнап жей алады.
- Жер қазғыштардың тістері өте өткір және өмір бойы өсіп отырады. Тістері қызғылт түске ие, себебі эмаль құрамында темір бар, бұл оларды өте берік етеді.
- Кейбір солтүстік аймақтарда олар қар астында қозғалып, қар қабаттарының ішінде аң аулай алады. Мұрын тесіктері қар кіріп кетпес үшін жабылуға қабілетті.
- Қатты үрей немесе стресс жағдайында жер қазғыш бір сәтке қатып қалуы мүмкін, бұл жыртқыштардың назарынан тыс қалуға көмектеседі. Бұл — қорғаныс механизмі, құстар мен бауырымен жорғалаушыларда да кездеседі.
- Дүниежүзінде 300-ден астам жер қазғыш түрі бар, олар Антарктида мен Аустралиядан басқа барлық құрлықтарда кездеседі. Олар тропикалық ормандардан таулы аймақтарға дейінгі алуан түрлі ортаға бейімделе алады.
- Кейбір мәдениеттерде жер қазғыштар тылсым күштермен байланыстырылып, аңыздар мен ырымдарда кездеседі. Олардың жасырын өмір салты мен түнгі белсенділігі адамдардың бойында үрей тудырған.
- Олар белсенді болғанымен, өмірінің көп бөлігін жер астында өткізеді, онда күрделі туннельдер жүйесін жасайды. Бұл індер олар үшін баспана, азық сақтайтын орын және ұрпақ өсіретін мекен болып табылады.
- Олардың тез қозғалу қабілеті бұлшықеттерінің ерекше құрылымына байланысты. Тіпті өте кішкентай болса да, олар шөп арасында немесе топырақ астында жылдам қозғала алады.
- Жер қазғыштар жыртқыштардың иісін сезіп, қауіп төнген сәтте бірден бағытын өзгерте алады. Олардың иіс сезу қабілеті адаммен салыстырғанда бірнеше есе артық және негізгі бағдарлау тетігі болып саналады.
Бұл таңғажайып деректер жер қазғыштар әлемінің қаншалықты ерекше екенін көрсетеді. Олар адам көзіне сирек түсетінмен, табиғаттағы рөлі аса маңызды. Өзінің биологиялық ерекшеліктерінің арқасында жер қазғыштар көптеген ғылыми зерттеулердің нысанына айналды. Бұл қызықты және танымдық мәліметтер сізге осы кішкентай, бірақ ерекше тіршілік иелері жайлы жаңа көзқарас қалыптастыруға көмектеседі деп сенеміз.
