Қойлар — ауыл шаруашылығында кең таралған және адамзат тарихында ерекше орын алатын үй жануарлары. Олар әлемнің көптеген елдерінде кездеседі және ет, жүн, сүт өнімдерін беріп, адамдарға зор пайдасын тигізіп келеді. Бірақ олардың жай ғана қарапайым жануар емес екенін көпшілік біле бермейді. Қойлар ерекше мінез-құлық, күрделі әлеуметтік байланыстар және жоғары танымдық қабілеттерге ие. Төменде сіз білмеуі мүмкін болған қойлар туралы қызықты және таңғаларлық фактілер ұсынылған.
- Қойлар шамамен 10 мың жыл бұрын қазіргі Иран мен Түркия аумағында қолға үйретілген. Сол уақыттан бері олар бүкіл әлем бойынша ет, жүн және сүт өндіру үшін өсіріліп келеді. Қой адам қолға үйреткен алғашқы жануарлардың бірі болып саналады.
- Қойлар адамдар мен өз тұқымдастарын түр-тұлғасынан тани алады. Олар елуге дейінгі бетті есте сақтап, бірнеше жыл бойы ұмытпайды. Бұл — олардың көрнекі есте сақтау қабілетінің дамығанын көрсетеді.
- Қойлар көп жағдайда ақылды және эмоцияға толы жануарлар болып табылады. Олар қорқыныш, күйзеліс және тіпті эмпатия сезімін бастан өткере алады. Топ ішіндегі байланыстары күрделі әрі жүйелі түрде құрылады.
- Кейбір қой тұқымдарында бірнеше жұп мүйіз болады, мысалы, манкс лохтан немесе як тұқымында. Бұл — сирек кездесетін генетикалық ерекшелік және жиі тарихи немесе декоративті мақсатта өсіріледі. Мұндай қойлар ерекше көрінісімен ерекшеленеді.
- Қойлардың көру аймағы өте кең — шамамен 270–320 градус аралығында. Бұл олардың жыртқыштарды арт жағынан байқап, жылдам әрекет етуіне көмектеседі. Алайда олардың тұмсығының дәл алдында соқыр аймақ болады.
- Қытай, Үндістан, Аустралия және Иран әлемдегі ең көп қой санына ие елдер болып саналады. Аустралия меринос қойының жіңішке жүнімен ерекше танымал. Кейбір өңірлерде қой саны халық санынан бірнеше есе артық.
- Қойлардың көзінің қарашығы тікбұрыш пішінді болады, бұл олардың ашық кеңістікте жақсы бағдарлауына мүмкіндік береді. Мұндай ерекшелік олардың қауіп-қатерді тез байқап, бағытты дәл анықтауына көмектеседі. Бұл қасиет ешкі мен киік секілді жануарларда да кездеседі.
- Дүниежүзінде алғаш рет ересек жануардың жасушасынан клондалған жануар қой болған. Ол 1996 жылы Шотландияда дүниеге келіп, Долли есімімен танымал болды. Бұл оқиға генетика мен биоэтикада үлкен жаңалық болды.
- Қойлар бір-бірімен маңырау, дене қозғалысы және бет мимикасы арқылы байланыс орната алады. Аналық қойлар өз төлін маңырау даусынан танып, ажырата біледі. Бұл — төлдің өміршеңдігі үшін аса маңызды инстинкт.
- Жаңа Зеландияда қойлардың саны халық санынан бес есе көп. Әрбір адамға шамамен бес қойдан келеді. Бұл ел қой басына шаққандағы әлемдік көшбасшы болып саналады.
- Қой жүнінің ерекше қасиеті — салмағының 30 пайызына дейін ылғал сіңіріп, соның өзінде құрғақ болып сезілуі. Бұл оны киім және жылу оқшаулағыш ретінде тамаша материал етеді. Сонымен қатар, қой жүні отқа төзімді қасиетке ие.
- Қошқарлар мүйіздерін пайдаланып, топ ішінде үстемдік үшін күреседі. Мұндай шайқастар ұзаққа созылып, бірнеше минутқа дейін жалғасуы мүмкін. Жеңіске жеткен қошқар көбіне аналық қойларға қол жеткізеді.
- Ежелгі Мысырда қойлар қасиетті жануарлар саналып, мумияланып, адамдармен бірге жерленген. Оларға мүсіндер қойылып, қабырғаларда бейнеленген. Бұл — қойларға деген ерекше құрметтің дәлелі.
- Әлемде 1000-нан астам қой тұқымы бар. Олардың әрқайсысы өлшемі, жүнінің түсі, мінезі және өнімділігі бойынша ерекшеленеді. Кейбір тұқымдар тек ет үшін, ал басқалары жүн немесе сүт үшін өсіріледі.
- Қойлар кедергілерден өтуге және тіпті қораның ілгегін ашуға үйрене алады. Кейбір жағдайларда олар қоршаудан қашып, бейнекамераға түсіп қалған. Бұл — олардың зеректігі мен есте сақтау қабілетін дәлелдейді.
- Аустралиялық Крис есімді қой бірнеше жыл бойы адамдардан қашып жүріп, 40 килограммнан артық жүн жинаған. Жүнді қырқу бірнеше сағатқа созылып, ол Гиннестің рекордтар кітабына енген. Бұл — табиғи жағдайларда қой жүнінің қаншалықты көбейетінін көрсетеді.
- Қойлар кейбір музыка түрлеріне сезімталдық танытып, тіпті эмоцияларын көрсетеді. Зерттеулерде олар классикалық әуен тыңдаған кезде сабырға келетінін байқатқан. Бұл кей фермерлер үшін малды тыныштандырудың әдісі болып табылады.
- Қойлардың жүні тек ақ емес, сонымен қатар қара, қоңыр және сұр түсте де кездеседі. Ақ жүн өндірісте кеңінен қолданылса, түрлі-түсті жүн шеберлер арасында жоғары бағаланады. Ол табиғи бояусыз бұйымдар жасауға мүмкіндік береді.
Осы қызықты және танымдық мәліметтер қойлардың күрделі әрі таңғаларлық әлемін аша түседі. Олар тек өнім көзі ғана емес, сонымен қатар ғылыми жетістіктер мен мәдени құндылықтардың да бір бөлігі. Қойларға қатысты зерттеулер мен байқаулар әлі де жалғасуда. Бұл жануарлар адамзат үшін маңызын жоғалтқан емес және болашақта да ерекше рөл атқара береді.
