Шағала — теңіз жағасында да, қала ортасында да жиі кездесетін ең танымал құстардың бірі. Олар көбіне толқын шуымен, кемелермен және айлақпен байланыстырылады, алайда бұл құстар көптен бері адамзатпен қатар өмір сүруді үйренген. Шағаланың зеректігі, төзімділігі және кез келген ортаға бейімделу қабілеті оларды ерекше құбылысқа айналдырады. Қарапайым көрінгенімен, бұл құстардың биологиясы мен мінез-құлқы ғылыми тұрғыдан өте қызықты. Төменде сіз білмеуі мүмкін шағала туралы ең қызықты және танымдық деректер берілген.
- Дүние жүзінде шағаланың елуге жуық түрі бар, олардың бәрі шағала тұқымдасына жатады. Түрлеріне қарай олар көлемі, түсі және мекендейтін аймағы бойынша ерекшеленеді. Кейбір түрлері тек Арктика мен Антарктидада кездессе, өзгелері әлемнің барлық континенттерінде таралған. Бұл жаһандық таралу оларды ең сәтті тіршілік иелерінің қатарына қосады.
- Шағала теңіз құсы саналса да, көптеген түрлері қалада және су көзінен алыс жерлерде өмір сүреді. Оларды қоқыс жәшіктерінің жанынан, шатырлардан, базарлар мен тұрақтардан жиі көруге болады. Олар қалалық ортаға бейімделіп, азық табуды және ұя салуды үйренген. Бұл икемділік оларға кез келген ортада өмір сүруге мүмкіндік береді.
- Шағала өте ақылды және үйренуге, әрекетті бақылап көшіруге қабілетті құс. Олар адамдар мен басқа жануарлардың әрекетін зерттеп, азық табудың тиімді жолдарын меңгереді. Кейбір шағалалар дөңгелек астына моллюскаларды қойып, автокөлікпен жардыртуды үйренген. Мұндай интеллектуалдық қабілет оларды қарғалармен қатар ақылды құстардың қатарына қояды.
- Шағалалар ештеңеден бас тартпайтын жемқор құстар қатарына жатады. Олар балық, ұсақ жануарлар, өлекселер, адам қалдырған тағам, жәндіктер мен тіпті басқа құстардың жұмыртқасымен де қоректенеді. Оларды жиі фастфуд мейрамханалары мен қоқыс алаңдарынан көруге болады. Тамақ таңдамау қабілеті олардың өміршеңдігін арттырады.
- Көптеген шағала түрлерінің әлеуметтік өмірі жақсы дамыған. Олар бірнеше мың жұптан тұратын үлкен колонияларда ұя салады. Қарым-қатынаста олар әртүрлі дыбыстар, бастың қимылы және қимыл-ишара арқылы бір-бірімен сөйлеседі. Әр шағала өз балапандарын жүздеген ұя ішінен ажырата алады.
- Шағаланың тұзды суды ішуге арналған ерекше бездері бар. Бұл бездер көзінің үстінде орналасқан және тұзды мұрын арқылы сыртқа шығарады. Осы ерекшелік оларға тұщы суға тәуелсіз болуға мүмкіндік береді. Мұндай бейімделу тек аздаған құс түрлерінде кездеседі.
- Шағала — өмір сүру ұзақтығы жоғары құстардың бірі. Табиғатта олар 25 жылға дейін, ал қолға үйретілген жағдайда одан да ұзақ өмір сүруі мүмкін. Жас ұлғайған сайын олар азық табуда және ұясын қорғауда тәжірибелі бола түседі. Көптеген аналықтар бір ұяны бірнеше жыл қатарынан пайдаланады.
- Шағала алыс қашықтықтарға ұшуға қабілетті және кейбір түрлері маусымдық қоныс аударады. Арктикада ұя салатын кейбір түрлер қыс мезгілінде Африка немесе Оңтүстік Америка жағалауларына дейін ұшады. Олар бағытты күнге, жағалауға және Жердің магнит өрісіне қарай анықтайды. Бұл навигациялық қабілеттер ғылымда әлі де зерттеліп жатыр.
- Еркек шағала балапандарды тәрбиелеуге белсенді қатысады. Олар ұя салуға, жұмыртқа басуға және балапан асырауға аналықпен бірге жауапты. Мұндай серіктестік мінез-құлық құстар әлемінде жиі кездеспейді және әлеуметтік дамудың белгісі ретінде бағаланады. Кейбір жұптар бірнеше маусым қатар өмір сүреді.
- Шағалада өте жақсы көру қабілеті бар. Олар бірнеше ондаған метр биіктіктен балық немесе жағалаудағы нанның үгіндісін оңай байқайды. Бұл көру қабілеті оларға әуеде бағдарлауға және қауіптен қашуға көмектеседі. Сондықтан олар әртүрлі орталарда өмір сүре алады.
- Кейбір шағала түрлері қатты әрі ерекше дауысқа ие. Олар бұл дауысын өз аймағын белгілеу, қауіп жайлы ескерту немесе серігін шақыру үшін пайдаланады. Ұя салу маусымында шағалалар әсіресе айқайлап, өте агрессивті болады. Олардың дауысы бірнеше жүз метр қашықтықтан естіледі.
- Шағала тамақ табу кезінде тапқырлық таныта алады. Кейбірі басқа шағаланың назарын аудару үшін жалған тамақтану әрекетін жасайды да, оның жемін ұрлап әкетеді. Басқалары нанды суға тастап, балықты бетке қарай тартады. Бұл әрекеттер олардың әрекетті алдын ала жоспарлай алатынын көрсетеді.
- Қалалық ортада шағала адамдардың қолынан тамақ тартып алуға үйренген. Олар балмұздақ немесе картоп жеп тұрған туристерге тез және батыл шабуыл жасайды. Мұндай мінез-құлық ондаған жыл бойы адамдармен қатар өмір сүрудің нәтижесі. Бұл қолайсыз болса да, олардың тапқырлығын дәлелдейді.
- Әртүрлі халықтардың мәдениетінде шағала еркіндік, жол және теңізбен байланыстырылады. Оның бейнесі поэзияда, бейнелеу өнерінде және әдебиетте жиі кездеседі. Мысалы, “Джонатан Ливингстон атты шағала” атты танымал шығармасында ол жетілуді, еркіндікті іздеудің символы ретінде берілген. Бұл құс өмір мағынасының метафорасына айналған.
- Күнделікті кездесетін қарапайым құс болғанына қарамастан, шағала экологияда маңызды рөл атқарады. Олар жағалаудағы өлі ағзаларды тазартып, ұсақ жануарлар популяциясын реттейді. Олардың саны мен әрекеті экожүйенің жағдайы туралы көп мәлімет береді. Көптеген елдерде шағалалар ерекше қорғалатын құс ретінде заңмен қамтылған.
Шағала — бұл жай ғана теңіз жағалауындағы құс емес. Ол — ақылды, бейімделгіш әрі күрделі мінез-құлқы бар тіршілік иесі. Шағала туралы осы қызықты деректер оның табиғаттағы шын мәніндегі ерекше орнын көрсетеді. Егер оларды мұқият бақылай білсек, біз әуеде еркін қалықтап жүрген нағыз шеберлерді көреміз.
