Сатурн — Күн жүйесіндегі ең көрікті әрі құпияға толы ғаламшарлардың бірі. Оның әсерлі сақиналары мен ерекше құрылымы ғалымдарды ғана емес, астрономияны сүйетін кез келген адамды таңғалдырмай қоймайды. Бұл планета адамзаттың зерттеу нысанына айналғанына көп уақыт болса да, әлі де көп жұмбағын ашқан жоқ. Сатурн — жай ғана аспан денесі емес, ол — ғарыштағы зерттеуге лайық ерекше зертхана. Назарларыңызға сіз білмеуіңіз мүмкін Сатурн туралы таңғаларлық әрі танымдық деректерді ұсынамыз.
- Сатурн — Күн жүйесіндегі көлемі жағынан Юпитерден кейінгі екінші үлкен ғаламшар. Оның диаметрі 120 мың километрден асады, бұл Жерден тоғыз есе үлкен деген сөз. Бірақ оның тығыздығы өте төмен болғандықтан, ол суға салса, қалқып тұра алатын жалғыз планета.
- Сатурнның атақты сақиналары миллиардтаған мұз, шаң және тас бөлшектерінен тұрады. Олар бірнеше жүз мың шақырымға созылып жатса да, қалыңдығы кей жерде бар болғаны бірнеше ондаған метрден аспайды. Бұл сақиналар жұқа әрі өте нәзік құрылымға ие.
- Сатурнда кем дегенде 146 серік бар, және олардың саны жыл сайын артып келеді. Ең ірісі — Титан — Меркурийден де үлкен және қою атмосфераға ие. Бұл — метан мен этаннан тұратын сұйық көлдері бар жалғыз серік.
- Сатурн өз осін өте жылдам айналады — бір айналым шамамен 10,5 сағатта аяқталады. Осындай жылдам айналу ғаламшардың экваторын дөңестендіріп, полюстерін сәл қысқартады. Бұл оны Күн жүйесіндегі ең жалпақ планета етеді.
- Атмосферасы негізінен сутегі мен гелийден тұрады, сонымен қатар аммиак, метан және су буы да кездеседі. Жоғарғы қабаттарындағы температура шамамен минус 180 градус Цельсийге дейін төмендейді. Бұлттар мен жолақтар күрделі құрылым түзеді, Юпитерге ұқсас сипатта.
- Сатурнның солтүстік жарты шарында алтыбұрыш пішінді алып бұлтты құрылым бар. Бұл құбылыстың диаметрі 25 мың километрден асады және ол планетамен бірге айналады. Оның нақты қалай пайда болғаны әлі де толық түсіндірілмеген.
- Cassini ғарыштық аппараты 1997–2017 жылдар аралығында Сатурнды зерттеген. Ол 13 жыл бойы планетаның орбитасында айналып, жүздеген жақындау жасап, қыруар мәлімет жіберді. Cassini арқасында Энцелад серігінде геотермалды бұрқақтардың бары анықталды.
- Энцелад мұзды бетінің астынан су буын шашып отырады. Бұл оның ішінде сұйық мұхит бар екенін және онда тіршілікке лайық жағдай болуы мүмкін екенін білдіреді. Бұл шашыраған бөлшектер Сатурнның Е сақинасын толықтырып тұрады.
- Сақиналар мәңгі емес — олар уақыт өте келе жоғалып кетуі мүмкін. Олар күн сәулесі мен гравитациялық күштердің әсерінен біртіндеп ыдырап, массасын жоғалтады. Бүгінгі таңда біз Сатурнның ең әсерлі кезеңінде өмір сүріп отырмыз.
- Сатурнның магнитосферасында Жердегідей полярлық шұғыла байқалады. Олар Күн желімен әрекеттескен кезде пайда болады. Бұл шұғылалар көгілдір және күлгін түсте жарқырайды.
- Сатурнда әлсіз болса да өз магнит өрісі бар. Басқа планеталарға қарағанда, оның магнит осі айналу осімен іс жүзінде толық сәйкес келеді. Бұл ерекшелігі оны ерекше зерттеу нысанына айналдырады.
- Планетаның ішкі бөлігінде температура 11 000 градус Цельсийден асады. Бұл жоғары температура гравитациялық қысылу нәтижесінде пайда болады. Сондықтан Сатурн Күннен алғаннан екі есе артық жылу шығарады.
- Сатурнда нақты қатты бет жоқ, өйткені ол негізінен газдан тұрады. Ғаламшарға қарай ене түссеңіз, қысым мен температура артқан сайын сутегі сұйық не тіпті металл күйге өтеді. Ядросы тасты және металдық материалдардан тұрады деген болжам бар.
- Сатурнның тартылыс күші астероидтардың орбитасына және басқа планеталардың қозғалысына да әсер етеді. Ол Күн жүйесіндегі динамиканың тұрақтылығына маңызды үлес қосады. Бұл оны гравитациялық жүйеде ерекше рөл атқаратын нысан етеді.
- 2020 жылы астрономдар Сатурнның серіктері саны жағынан Юпитерден озғанын анықтады. Олардың кейбірі кері бағытта қозғалады, бұл олардың бұрыннан бері гравитациялық жолмен «ұсталып» қалғанын білдіреді. Бұл оның серік жүйесінің күрделілігін көрсетеді.
- Сатурнда маусымдық өзгерістер болады, бірақ олар өте баяу өтеді. Бір жыл шамамен 29 Жер жылына тең, сондықтан әр маусым ондаған жылға созылады. Бұл атмосфералық өзгерістерді ұзақ уақыт бойы бақылауға мүмкіндік береді.
Сатурн — тек аспандағы әдемі нысан емес, ол — бүкіл Әлем туралы білімімізді тереңдететін бірегей зертханалық үлгі. Бұл қызықты деректер алтыншы ғаламшардың қаншалықты ерекше екенін және оны зерттеу арқылы неше түрлі жаңалық ашуға болатынын көрсетеді. Сіз оның осыншама күрделі, бай әрі ғажайып жүйе екенін білмеуіңіз мүмкін еді. Сатурн туралы таңғажайып мәліметтер сізді ғарыштың жаңа қырларын зерттеуге шабыттандыруы мүмкін.
