Сальвадор Дали — XX ғасырдың ең танымал суретшілерінің бірі, сюрреализмнің дара данышпаны, ерекшелігімен танылған тұлға және өз өмірін өнер туындысына айналдырған адам. Оның келбеті, атақты мұрттары, оғаш әрекеттері мен шулы мәлімдемелері әлемдік мәдениетке айналды. Дали тек суретші ғана емес, сондай-ақ режиссурамен, декорациямен, жарнама мен зергерлік өнермен айналысқан әмбебап шығармашыл жан болды. Оның шығармалары таңданыс, шабыт және кейде үрей тудырып отырды. Назарларыңызға сіз бұрын білмеуі мүмкін Сальвадор Дали туралы таңғажайып әрі танымдық деректер ұсынылады.
- Сальвадор Далиге қайтыс болған ағасының есімі берілген. Ол дүниеге келгенге дейін тоғыз ай бұрын ата-анасы бір ұлынан айырылған болатын. Олар жаңа туған сәбиді марқұм ұлдарының қайта туған бейнесі деп қабылдады. Дали бұл сезімді өмір бойы ішкі қайшылық ретінде сезініп өтті.
- Далидің ең танымал туындыларының бірі — еріп жатқан сағаттар бейнеленген «Жадтың тұрақтылығы» атты суреті. Бұл шығарма уақыттың өтпелілігі мен абстракциясын суреттейтін сюрреализм символына айналды. Шығарманың шабыт көзі ретінде ол күн астында еріп жатқан камамбер ірімшігін атаған. Бұл оның күнделікті дүниелерді философиялық символға айналдыра алғанын көрсетеді.
- Дали шығармашылыққа шабыт алудың ерекше әдісін қолданған — ол жартылай ұйқы күйіне еніп, оны «гипнагогиялық» деп атаған. Ол қолына металл қасық ұстап, табақ үстіне отырып қалғып кететін. Қасық жерге түсіп дыбыс шыққанда ол оянып, көз алдына келген бейнелерді дереу қағазға түсіретін. Бұл әдісті ол өзінің бейсанасын ашудың жолы санаған.
- Дали әйгілі режиссер Альфред Хичкокпен жұмыс істеп, 1945 жылы шыққан «Заклинание» фильмінің көркем безендірілуін жасаған. Оның сюрреалистік декорациялары фильмнің ең есте қаларлық элементтерінің бірі болды. Сондай-ақ ол Уолт Диснеймен бірге «Destino» анимациялық жобасын жасаған, ол тек 2003 жылы аяқталды. Оның кино өнеріне әсері зор болды.
- Дали ғылымға, әсіресе салыстырмалық теориясына, кванттық физика мен ДНҚ-ға үлкен қызығушылық танытқан. Оның кейінгі шығармаларында молекулалық құрылымдар, спиральдер мен геометриялық пішіндер жиі кездеседі. Ол ғылымды жаңа заманның мистикасы деп есептеп, оны өнермен үйлестіруге тырысқан. Бұл оның «мистикалық кезеңіндегі» шығармаларында анық байқалады.
- Оның ерекше мұрттары — жеке тұлғасының ажырамас бөлігі болды. Ол мұрт стилін XVII ғасыр суретшісі Диего Веласкеске еліктеп таңдаған. Дали мұрттарына арналған фотокітап шығарған, онда ол әртүрлі ракурстан түсірілген бейнелерді ұсынған. Ол мұрттарын «ғарышпен байланыс орнататын антенна» деп атаған.
- Далидің жары әрі музасы — Гала оның өмірінде ерекше орын алған. Ол Ресейден шыққан, бұған дейін француз ақыны Поль Элюардың әйелі болған. Дали оны шексіз сүйіп, табысының көбін оған арнаған және оған еркін өмір сүруге рұқсат берген. Оның барлық ұлы туындылары Галаға арналған немесе оған байланысты жасалған.
- Далидің кейбір қорқыныштары болған, әсіресе шегірткелерден қатты қорыққан. Ол бала кезінде шегірткелердің басқа тірі жануарларды жеп жатқанын көріп, терең әсер алған. Өз суреттерінде ол шегірткені үрей мен жойылудың символы ретінде жиі бейнелеген. Ол көрерменге жайсыздық туғызудан еш именбеген.
- 1934 жылы Далиді сюрреалистік қозғалыстан шеттеткен, себебі ол тым дарашыл болып, фашизмді айыптаудан бас тартқан. Алайда ол өзін нағыз сюрреалист деп есептеуді жалғастырды. Оның атақты сөзі — «Сюрреализм — бұл мен». Ол ешбір ережеге бағынбайтын өз әлемін құрған тұлға болды.
- Дали сән-салтанатты және ерекшелікті жақсы көрген. Ол алтын таяқпен жүрген, көпшілік алдына кейде сауытбұзғышпен, кейде құмырсқалармен, тіпті жолбарыспен шыққан. Оның сұхбаттары көбінесе театрландырылған қойылым сияқты болған, ішінде әзіл, парадокс және провокация қатар жүретін. Ол өмір мен образдың арасындағы шекараны әдейі жойған.
- Дали туған қаласы Фигераста өз мұражайын ашқан. Бұл ғимарат тек көрме залы ғана емес, нағыз сюрреалистік әлем — төбесінде жұмыртқалар, ішінде айна, алып мүсіндер мен лабиринттер бар. Мұражайды Далидің өзі жобалаған және сол жерде жерасты қабатында жерленген. Бұл мұражай бүгінде Еуропадағы ең танымал өнер орталықтарының бірі саналады.
- Суретші зергерлік брендтермен жұмыс істеп, ерекше әшекейлер жасаған. Оның кейбір туындылары — соғып тұрған жүрек немесе вазаға айналатын бет-бейнелер. Бұл бұйымдар тек сән үшін емес, терең мағынамен жасалған философиялық өнер туындылары еді. Ол өнер барлық өмір саласына енуі тиіс деп сенген.
- Театралдылыққа бейім болғанымен, Дали кескіндеме техникасына өте байыпты қараған. Ол ежелгі шеберлерді, әсіресе Рембрандт пен Вермеерді терең зерттеген. Оның картиналары техникалық тұрғыдан мінсіз, ұсақ бөлшектерге дейін анық. Техникалық шеберлік пен елестету қабілетін үйлестіру — оның басты артықшылығы болған.
- Гала қайтыс болғаннан кейін Дали қатты күйзеліске түскен. Ол шығармашылығын тоқтатып, өмірінің соңғы жылдарын жалғыздықта өткізді. Кейбір зерттеушілер оның тамақ ішуден әдейі бас тартып, өлімді саналы түрде таңдағанын айтады. Ол 1989 жылы өмірден озды, артында мәңгілік мұра қалдырып.
Сальвадор Дали — тек суретші емес, тұтас құбылыс, ол өзіне гениалдылықты, ақылсыздықты, тереңдікті және еркіндікті біріктіре білді. Оның өмірі — шығармашылық шекараларды бұзып, өнерге жаңаша көзқарас әкелген үздіксіз тәжірибе алаңы. Бұл қызықты деректер Далидің қиял мен шындықтың тоғысындағы ерекше әлеміне тереңірек үңілуге мүмкіндік береді. Оның мұрасы мен бейнесі әлі де адамдарды таңдандыруын тоқтатқан емес.
