Саламандралар — мыңдаған жылдар бойы адам қиялын баурап келе жатқан жұмбақ жаратылыстар. Кесіртке мен бақаны еске түсіретін сыртқы пішіні, биологиялық ерекшеліктерімен қатар, олар түрлі мәдениеттерде оттың, сиқырдың және қайта тірілудің символына айналған. Бұл қосмекенділер кейде ақылға сыймайтындай қабілеттерге ие, әсіресе дененің жоғалған бөліктерін қалпына келтіруімен танымал. Назарларыңызға саламандралар туралы бұрын естімеген боларсыз деген танымдық әрі қызықты деректер топтамасын ұсынамыз.
- Жер бетінде 700-ден астам саламандра түрі бар, бұл оларды қосмекенділер арасындағы ең алуан түрлі топтардың біріне айналдырады. Олар негізінен Солтүстік жарты шарда — Солтүстік Америкада, Еуропада және Азияда таралған.
- Саламандралар регенерация қабілетіне ие, яғни дененің жоғалған бөліктерін қайтадан өсіре алады. Олар аяқ-қолын, құйрығын, көзін, жұлын жүйесін, кейде тіпті жүрек бөліктерін қалпына келтіре алады.
- Көптеген саламандралар түнгі тіршілік иелері, күндіз тас астында немесе дымқыл жапырақ арасында жасырынып жүреді. Түнде олар шығып, жәндіктермен, құрттармен және ұсақ омыртқасыздармен қоректенеді.
- Бұл жаратылыстар тек өкпе арқылы емес, сонымен қатар терісі арқылы да тыныс алады. Сол себепті олар үнемі ылғалды ортада болуға мұқтаж, құрғақ аймақтарда кездеспейді.
- Кейбір саламандра түрлерінің өкпесі мүлдем болмайды. Олар тек терісі мен ауыз қуысының шырышты қабаты арқылы тыныс алады, бұл үшін жоғары ылғалдылық қажет.
- Саламандралардың терісі жылтыр әрі дымқыл, кейде біркелкі түсті, ал кейде өте ашық бояулы болады. Ашық түстер көбінесе теріде улы заттардың бар екенін ескертетін белгі ретінде қызмет етеді.
- Кейбір саламандралар, мысалы, отты саламандра, тері арқылы токсиндер бөледі, бұл жыртқыштардың терісі мен шырышты қабаттарына тітіркендіргіш әсер етеді. Бұл табиғатта өзін-өзі қорғау тәсілі ретінде қызмет етеді.
- Орта ғасырларда саламандраларға сиқырлы қасиеттер таңылған. Адамдар олар отта өмір сүре алады, тіпті жанып кетпейді деп сеніп, оларды от стихиясының символы ретінде бейнелеген.
- Әлемдегі ең ірі саламандра — Қытай алып саламандрасы, оның ұзындығы 1,5 метрден асады. Ол Қытайдың тау өзендерінде өмір сүреді және сирек кездесетін, жойылу қаупі бар түрге жатады.
- Саламандралар даму барысында толық метаморфоз кезеңінен өтеді — жұмыртқадан дернәсілге, содан кейін ересек формаға айналады. Алайда аксолотль секілді кей түрлері өмір бойы дернәсіл күйінде қалып, сонымен қатар көбейе алады.
- Аксолотль — саламандралардың ең танымал түрлерінің бірі, ол тек Мехико маңындағы көлдерде кездеседі. Ғылымда ол ерекше регенерациялық қабілеті және өмір бойы бала күйінде қалатын ерекшелігімен танымал.
- Кейбір саламандралар су қатысынсыз, құрлықта көбейе алады. Олар жұмыртқаларын дымқыл жерлерге салып, одан бірден кішкентай дайын саламандралар шығады, оларда шоғал кезеңі болмайды.
- Саламандралардың көру қабілеті әлсіз болғанымен, олар кеңістікте жақсы бағдарланады. Бұл олардың сезімтал терісі мен иіс сезу қабілетінің арқасында жүзеге асады.
- Кейбір түрлерінің терісі соншалықты жұқа және сезімтал, ол толыққанды жанасу мүшесі ретінде қызмет етеді. Бұл оларға судың немесе басқа тіршілік иелерінің бар-жоғын қашықтан анықтауға мүмкіндік береді.
- Саламандралар экожүйеде маңызды рөл атқарады, өйткені олар жәндіктер санын реттеп, өздері жыртқыштар үшін азық көзі болады. Олардың тіршілік етуі қоршаған ортаның тазалығының көрсеткіші болып саналады.
- Климаттың өзгеруі, орман кесу және су қоймаларының ластануы салдарынан көптеген саламандра түрлері жойылу қаупіне ұшыраған. Ғалымдар бұл нәзік түрлерді сақтау үшін зерттеу және қорғау шараларын жүргізуде.
- Саламандралар төмен температурада да тіршілік ете алады және ұйқыға ұқсас күйге түсу қабілеті бар. Бұл күйде олардың зат алмасуы бәсеңдеп, қолайлы жағдайды күтуге мүмкіндік береді.
- Кейбір халықтардың мәдениетінде саламандра қайта туу, жаңару және мәңгілік өмірдің символы саналады. Бұл олардың регенерацияға және өміршеңдікке бейімділігімен байланысты.
- Табиғи ортада саламандралар түріне байланысты 5 жылдан 20 жылға дейін өмір сүреді. Қолайлы жағдайдағы тұтқында кейбір жеке даралар 50 жылға дейін өмір сүрген жағдайлар болған.
- Көпшілік саламандраларды кесірткелермен шатастырады, бірақ олар мүлдем бөлек жануарлар класына жатады. Саламандралар — ылғалды терісі бар және тіршілігі сумен тікелей байланысты қосмекенділер.
Бұл керемет деректер саламандралардың табиғаттағы ерекше тіршілік иелері екенін көрсетеді. Олар өздерінің бейімделу қабілетімен, тірі қалу шеберлігімен және дене бөліктерін қалпына келтіруімен ғылым мен адамзаттың назарын аударуда. Сіз білмеген де боларсыз, бірақ дәл осы жаратылыстар көптеген аңыздар мен ғылыми зерттеулердің негізіне айналған. Оларды сақтау — Жер бетіндегі тіршіліктің алуан түрлілігі мен нәзіктігін тереңірек түсінудің маңызды қадамы.
