Сахара — әлемдегі ең танымал шөлдердің бірі, бірақ оның табиғи алуан түрлілігі мен географиялық ерекшеліктері көпшілікке беймәлім. Бұл кең байтақ аймақ тек құм төбелерімен ғана емес, сондай-ақ таңғаларлық табиғи құбылыстарымен, климаттық қарама-қайшылықтарымен және тарихи сырларымен де ерекшеленеді. Сахара — тек қана шөл емес, ол тірі ландшафт, ежелгі теңіздер мен мұз дәуірінің іздерін, жануарлар әлемі мен адамзат өркениетінің белгілерін сақтап қалған өлке. Бұл мақалада сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ өте қызықты және ерекше деректер топтастырылған. Егер Сахара тек аптап ыстық пен құм ғана деп ойласаңыз, төмендегі мәліметтер сіздің көзқарасыңызды өзгертеді.
- Сахара шөлінің аумағы 9,2 миллион шаршы километрден асады, бұл АҚШ-тың (Аляскасыз) жер көлемінен де үлкен. Ол Солтүстік Африкадағы он бір елдің территориясын қамтиды, соның ішінде Алжир, Ливия, Египет, Судан және Мали бар.
- Жалпы түсініктің керісінше, Сахараның тек шамамен 25 пайызы ғана құмды төбелермен жабылған. Қалған бөлігін тасты жазықтар, балшықты алаңдар, таулы массивтер мен құрғаған өзен арналары құрайды.
- Сахарада биік таулар да бар, олардың кейбірі теңіз деңгейінен едәуір биікте орналасқан. Ең биік нүктесі — Чад еліндегі Эми-Кусси тауы, оның биіктігі 3415 метрге жетеді және бұл сөнген жанартау.
- Сахарада сирек болса да, қар жауып тұрады. 2018 жылы Алжирдегі Айн-Сефра қаласында қар жауып, ол бірнеше сағат бойы жер бетін жапты.
- Неолит дәуірінде, шамамен 8000 жыл бұрын, Сахара жасыл және құнарлы өңір болған. Онда өзендер ағып, көлдер пайда болып, түрлі өсімдіктер мен жануарлар тіршілік еткен, соның ішінде қолтырауындар мен жирафтар да болған.
- Сахарада ежелгі заманғы ең ірі көлдердің бірі — Мега-Чад көлі орналасқан. Оның көлемі 400 мың шаршы километрден асып, қазіргі Чад көлінен төрт есе үлкен болған.
- Сахарада жартасқа қашалған суреттер мен петроглифтер көптеп кездеседі. Онда аң аулау, тұрмыс-тіршілік пен жануарлар бейнеленген, бұл аймақта ежелгі адамдардың өмір сүргенін дәлелдейді.
- Шөлдегі ауа температурасы өте құбылмалы. Күндіз 50°C-тан асып түссе, түнде нөлге дейін төмендейді, бұл тіршілікке қолайсыз жағдай туғызады.
- Геологиялық зерттеулерге сәйкес, Сахара әр 20–25 мың жыл сайын жасыл және құрғақ кезеңдерге алмасып отырады. Бұл құбылыс Жер осінің көлбеу бұрышының өзгеруіне байланысты.
- Сахарадан ұшқан шаң тозаң мыңдаған километрге дейін жетуі мүмкін. Жыл сайын миллиондаған тонна шаң Амазонияға дейін жетіп, ондағы ормандарға табиғи тыңайтқыш қызметін атқарады.
- Сахарада 2 миллионнан астам адам тұрады, негізінен бедуиндер мен туарегтер. Олар дәстүрлі көшпелі өмір салтын ұстанып, негізгі көлік ретінде түйені пайдаланады және тұз, тері, астық саудасымен айналысады.
- Сахарадағы ең үлкен құм теңіздерінің бірі — Мароккодан табылған Эрг-Шебби. Мұндағы құм төбелерінің биіктігі 150 метрден асады, әрі олардың пішіні жел бағытына байланысты үнемі өзгеріп тұрады.
- ХХ ғасырда Франция Алжир шөлінде ядролық сынақтар жүргізген. Регаан мен Экер аймақтарындағы бұл сынақтар экологияға және жергілікті тұрғындарға кері әсерін тигізген.
- Сахараның оңтүстігінде Стоунхенджге ұқсас ежелгі тас шеңберлер сақталған. Египеттегі Набта-Плайя шеңбері — әлемдегі ең көне астрономиялық күнтізбелердің бірі деп саналады.
- Шөлде бірнеше тұрақты оазис бар, оларда су және өсімдіктер тіршілігі сақталған. Ең танымалдары — Египеттегі Сива, Алжирдегі Гардая және Ливиядағы Гадамес.
- Сахарада ежелгі қалалардың және сауда жолдарының қалдықтары сақталған. Тимбукту қаласы — керуен саудасының ірі орталығы болған және Батыс Африкамен байланысты қамтамасыз еткен.
- Египеттегі Вади-аль-Хитан аймағында ежелгі киттердің тасқа айналған қалдықтары табылған. Бұл аймақта ертеде мұхит болғанын дәлелдейтін айқын белгілер бар.
- Алжирдің шығысындағы Үлкен Шығыс Эргі — ең үлкен құмды аймақтардың бірі. Оның көлемі шамамен 190 мың шаршы километрге жетеді және ол Жер шарының ең оқшауланған өңірлерінің қатарына жатады.
- Сахарада харматан деп аталатын ерекше ауа райы құбылысы байқалады. Бұл — солтүстік-шығыстан соғатын құрғақ әрі шаңды жел, ол көзге көрінбейтіндей қою тозаң тудырып, көріну қашықтығын күрт төмендетеді.
- Қатаң климатқа қарамастан, Сахарада ерекше тіршілік иелері бар. Мысалы, фенек түлкісі — үлкен құлақтары арқылы дене жылуын шығарып, ыстыққа бейімделген жануар.
- 1922 жылы Ливиядағы Эль-Азизия қаласында ең жоғары температура тіркелген — 58°C. Кейін бұл мәлімет даулы деп танылса да, аймақ әлемдегі ең ыстықтардың бірі болып қала береді.
- 2011 жылы ғалымдар Сахараның астынан үлкен жерасты су қоймаларын тапқан. Бұл қорлар ауыл шаруашылығын дамыту үшін болашақта зор мүмкіндік тудыруы мүмкін.
- Пустыня орталығында Ришат құрылымы немесе «Сахараның көзі» деп аталатын геологиялық нысан орналасқан. Оның диаметрі 50 шақырымға дейін жетеді және ол ғарыштан анық көрінеді.
- Сахарада желдің және эрозияның әсерінен бірнеше күнге созылатын үлкен құм дауылдары болады. Мұндай дауылдар кейбір мемлекеттердің көлемінен де артық аумақтарды қамтуы мүмкін.
- Көптеген ғалымдар Сахараны болашақта күн энергиясын өндіруге арналған алып электр станцияларының ордасы ретінде қарастырады. Себебі бұл өңірде күн сәулесінің жыл бойы тұрақты түсуі — үлкен артықшылық.
- Археологтар Сахарада тасты құралдардың іздерін тапқан, бұл аймақта адамдардың 500 мың жыл бұрын өмір сүргенін көрсетеді. Бұл — Солтүстік Африкадағы ең көне адамзат іздерінің бірі.
- Сахараның ең құрғақ нүктесі — Тенере шөлі. Бұл жерде кей жылдары бір тамшы да жаңбыр жаумайды, ал бір кездері жалғыз өскен ағаш 1973 жылы жүк көлігімен соқтығысып, жойылып кеткен.
Сахара — тек аптап ыстықтың мекені емес, сонымен бірге ежелгі өркениеттердің бесігі, ғылыми жұмбақтар мен табиғи ғажайыптар кеңістігі. Бұл өңірдің шексіз кеңістігі біз ойлағаннан әлдеқайда күрделі және бай. Сахара туралы осы қызықты деректер шөлдің нағыз тіршілік аймағы екенін дәлелдейді. Сол себепті ол зерттеушілерді, саяхатшыларды және арманшыл жандарды әлі де шабыттандыруын жалғастырып келеді.
