Руб-эль-Хали — әлемдегі ең жұмбақ әрі әсерлі шөлдердің бірі. Ол Арабия түбегінің үлкен бөлігін алып жатыр және өзінің шексіз құмды кеңістігімен, қатал климатымен және тұрақты тіршіліктің болмауымен ерекшеленеді. Бұл аймақ көне аңыздармен көмкерілген, тарихи мәтіндерде аталады және зерттеушілер мен саяхатшылардың қызығушылығын тудырады. Осы мақалада сіз Руб-эль-Хали туралы бұрын-соңды білмеген қызықты мәліметтермен таныса аласыз.
- Руб-эль-Хали атауы «Бос төртбұрыш» деген мағына береді және бұл жердің шын табиғатын дәл сипаттайды. Бұл — әлемдегі ең үлкен тұтас құмды шөлдердің бірі, ұзындығы шамамен 1000 шақырымға, ал ені 500 шақырымға дейін жетеді. Ол Сауд Арабиясы, Оман, Йемен және Біріккен Араб Әмірліктерінің аумақтарын қамтиды.
- Руб-эль-Хали аумағы шамамен 650 мың шаршы шақырымды құрайды, бұл Франция аумағымен шамалас. Шөлдің басым бөлігі биіктігі 250 метрден асатын алып құм төбелерінен тұрады. Мұндай өлшемі оны әлемдегі ең үлкен біртұтас құм шөлі етеді.
- Шөлдің климаты өте қатал, жазғы орташа температура 50 градустан жоғары болады. Жауын-шашын өте сирек түседі, кейде бірнеше жыл бойы мүлде болмайды. Бұл жағдайда жер үсті су көздері жоқтың қасы, ал өсімдіктер мен жануарлар әлемі өте шектеулі.
- Руб-эль-Халиде ежелгі ылғалды кезеңнен қалған жер асты тұщы су қоры бар. Кейбір жерлерде артезиан сулары немесе табиғи ойпаңдардан су табуға болады. Мұндай сулар көшпенді тайпалар үшін өмір сүрудің маңызды көзі болып табылады.
- Өзінің шалғайлығына қарамастан, Руб-эль-Хали араб мәдениеті үшін тарихи маңызға ие. Бұл аймақтан ертеде хош иіс, дәмдеуіштер мен қымбат заттар тасымалданған көне сауда жолдары өткен. Археологиялық қалдықтар ежелгі керуен-сарайлар мен қоныстардың болғанын дәлелдейді.
- Руб-эль-Халиді алғаш зерттегендердің бірі — британ саяхатшысы Уилфрид Тезигер болды. Ол XX ғасырдың ортасында бұл шөлді кесіп өтіп, өз саяхатын «Араб құмдары» атты кітабында сипаттаған. Оның күнделіктері бедуиндердің өмір салты мен шөл географиясын терең түсінуге мүмкіндік берді.
- Руб-эль-Халидің бедері үнемі өзгеріп отырады, себебі жел құмдарды көшіріп, жаңа дөңдер түзеді. Бұл картография мен бағдарлауды қиындатады. Қазіргі заманның өзінде шөлдің кейбір бөліктері толық зерттелмеген.
- Шөл қойнауында мұнай мен табиғи газдың мол қоры бар. Бұл ресурстар қатты ыстық пен шаңды дауыл жағдайында күрделі инфрақұрылым арқылы өндіріледі. Руб-эль-Хали Сауд Арабиясының энергетикасы үшін стратегиялық маңызға ие.
- Бұл шөлде түнде ғана белсенді болатын жануарлар тіршілік етеді. Олардың қатарында шөл түлкілері, кесірткелер, шаяндар мен бірнеше жылан түрі бар. Олар суды үнемдеуге және қатты ыстықтан қорғануға бейімделген.
- Өсімдіктер әлемі көбінесе құрғақшылыққа төзімді түрлермен шектеледі, мысалы, саксаул, эфемероидтер және түйе тікенегі. Бұл өсімдіктер сирек өссе де, экожүйе үшін маңызды рөл атқарады. Олардың тамыр жүйесі құмды ұстап тұрып, эрозияның алдын алады.
- Шөлдегі кейбір дөңдердің түсі қызғылт немесе қызылдау болып келеді, бұл құм құрамындағы темір тотығымен байланысты. Мұндай түстер, әсіресе, күн шығарда немесе батарда ерекше көрінеді. Бұл көріністер фотографтар мен саяхатшыларды баурап алады.
- Руб-эль-Хали бұрын ұзақ уақыт бойы «тыйым салынған аймақ» деп саналып, мүлде өтпейтін мекен ретінде танылған. Оны кесіп өту үшін мұқият дайындық, көп мөлшерде су, түйелер және жергілікті жерді жетік білу қажет болған. Қазіргі технологиялар жол ашса да, бұл шөл әлі де адам аяғы сирек басатын аймақ болып қала береді.
- Қалың құм астынан ежелгі өзен арналарының іздері табылған, бұл жерде бұрын ылғалды климат болғанын дәлелдейді. Ол мәліметтер көне қазбалардан, лайлы қабаттар мен жағалау сызығынан алынған. Мұндай деректер климат тарихын қалпына келтіруге көмектеседі.
- Руб-эль-Хали саяхатшылар, деректі фильм түсірушілер және климат зерттеушілері үшін ерекше қызығушылық тудырады. Экспедициялар техникалық қиындықтармен бетпе-бет келіп отырса да, олардан алынған мәліметтер климаттың жылынуы мен шөлейттену процесін зерттеуге көмектеседі. Бұл шөл табиғи зертхана ретіндегі рөлін де атқарады.
Бұл таңғаларлық мәліметтер Руб-эль-Халидің жай ғана құмды кеңістік емес, күрделі және тіршілігі бар табиғи жүйе екенін көрсетеді. Оның бай тарихы, геологиясы және қатал табиғи жағдайлары қызығушылық тудырады әрі құрмет оятады. Бұл шөл ежелгі сауда жолдары мен қазіргі ғылыми ізденістердің тоғысқан жері болып табылады. Осы қызықты мәліметтер сізді шөлдер әлемін тереңірек танып-білуге шабыттандыра алады.
